Kruvaziyer yolcu taşımacılığı, Türkiye'de son yıllarda önem kazanmış bir turizm sektörüdür. "Türkiye Turizm Stratejisi Hedefleri" bildirisinde, kruvaziyer limanlarının sayısının arttırılması gerektiği vurgulanmıştır. Kruvaziyer turizmi hem doğrudan hem de dolaylı olarak ülke gayri safi milli hasılasına (GSMH) katkıda bulunmaktadır. Türkiye kruvaziyer limanlarında ve hinterlandlarında yaratılan ekonomik katma değerler büyük bir pazarın varlığını göstermektedir. Bu nedenle, kruvaziyer limanlarının etkin hizmet üretebilmeleri için çaba sarfetmek ve işletmecilerini doğru belirlemek gerekmektedir. Türkiye kruvaziyer turizm gelirlerinin artmasına yönelik hedeflerin gerçekleşmesine bilimsel katkı sağlamak amacıyla, işletmecilik açısından uygun liman belirlemesi yapmak üzere bu tez hazırlanmıştır. Tez çalışmasında, turizmin genel tanımlaması yapılarak turizm olgusu içindeki kruvaziyer turizmin tanımı, önemi, yeri, gelişimi ve unsurları değerlendirilmiştir. Kruvaziyer turizmin iki ana bileşimi olan kruvaziyer gemi ve kruvaziyer limanı kavramları hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. Etkinlik kavramı ve veri zarflama analizi hakkında kapsamlı açıklamalar yapıldıktan sonra Türkiye'deki kruvaziyer limanlar, bölgesel dağılımlarına, işletme haklarına ve yolcu türlerine göre karşılaştırılmıştır. Analizlerde Türkiye kruvaziyer limanlarının 2012 yılı verileri dikkate alınarak, çıktıya yönelik BCC modeli ve çıktıya yönelik CCR modeli kullanılmıştır. DEA Solver paket programı ile gerçekleştirilen analizde kruvaziyer limanlarına ilişkin toplam etkinlik, teknik etkinlik ve ölçek etkinliği değerleri hesaplanmıştır. Verilerin analizi sonucunda, Kuşadası, İzmir-Alsancak ve İstanbul-Salıpazarı kruvaziyer limanlarının etkin oldukları görülmüştür. Çalışma sürecinde, "Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı"nda yeralan, iyileştirilmesi veya yeni kurulması hedeflenen onbir kruvaziyer limanına ilişkin turistik çekicilik faktörleri temelinde, bu alanda çalışan akademisyenlere, politikacılara ve liman yöneticilerine, 'çekicilik faktörlerinin ağırlıklandırma puanlaması' yaptırılmıştır. Ayrıca, onbir limandan hanigisi/hangilerinin turistik çekicilik faktörleri açısından öne çıktığını belirlemek için anket çalışması yapılmıştır. Anket sonucunda, ağırlıklı ortalamalara tek yönlü varyans analizi ve post hoc tukey hsd testi uygulanmıştır. Çalışmalar sonucunda, Kuşadası, İzmir-Alsancak, İstanbul-Salıpazarı kruvaziyer limanlarının etkin oldukları ve bu limanların bulundukları çevrenin turistik çekicilik faktörleri açısından cazibe merkezi olduğu saptanmıştır. Bundan dolayı, söz konusu limanlar baz alınarak alternatif yeni çekim alanları yaratmak için Haydarpaşa, Zeytinburnu, Didim ve Üçkuyular'a kruvaziyer limanları kurulması öngörülmüştür.
Cruise passenger transportation is a tourism sector which gained importance in the recent years. In the "Objectives of the Tourism Strategy of Turkey", the need to increase the number of cruise ports has been underlined. Cruise tourism contributes to the Gross National Product (GNP) of Turkey both directly and indirectly. Economic values added in the cruise ports and hinterland of Turkey point to the existence of a great market. Therefore, it is necessary to exert effort to ensure the cruise ports provide an effective service, and to determine the operators properly. This thesis has been drafted to determine the suitable ports in terms of operation with a view to provide scientific contribution for the realization of Turkey's objectives for the increase of the cruise tourism profits. In this thesis, tourism has been defined in general, and also definition, importance, status, and development factors of cruise tourism have also been addressed under the notion of tourism. Detailed information has been provided on the two main components of cruise tourism, which are cruise ships and cruise ports. Following the comprehensive explanations regarding the concept of efficiency and data envelopment analysis, cruise ports in Turkey have been compared by their regional distributions, operating rights, and passenger types. In the analyses, 2012 data regarding the cruise ports in Turkey was taken into account and output oriented BCC and CCR models were utilized. In the analysis realized with DEA Solver package, total efficiency, technical efficiency and scale efficiency scores were measured. Results of the data analysis indicate that the cruise ports of Kuşadası, İzmir-Alsancak and İstanbul-Salıpazarı are effective. During the study, on the basis of the factors of tourist attractiveness regarding the eleven cruise ports aimed to be renovated or newly established in line with the "Action Plan for the Tourism Strategy of Turkey", "weighting scores of the factors of attractiveness" has been determined for the academicians working in this field, politicians, and port administrators. Moreover, a survey was carried out to find out which one/ones of these ports come to the forefront in terms of the factors of tourist attractiveness. Following the survey, one-way analysis of variance and post hoc tukey hsd test were applied to the weighted averages. As a result of the study, it has been determined that the cruise ports of Kuşadası, İzmir-Alsancak, İstanbul-Salıpazarı are effective and that the surroundings of these ports are points of attraction in terms of tourism. Accordingly, depending on these ports, it has been foreseen to establish cruise ports in Haydarpaşa, Zeytinburnu, Didim and Üçkuyular to create new alternative points of attraction.
