Kronik Ruhsal Hastalığı Olan Bireylerin Bakım Vericilerine Uygulanan Bilinçli Farkındalık Temelli Stres Azaltma Programının, Bilişsel Kontrol Ve Esneklik, Psikolojik İyi Oluş Ve Öz Şefkat Üzerine Etkisi

Abstract

Bu araştırmada, toplum ruh sağlığı merkezinde kayıtlı kronik ruhsal hastalığı olan bireylerin primer bakım vericilerine uygulanan Bilinçli Farkındalık Temelli Stres Azaltma Programının bilişsel kontrol ve esneklik, psikolojik iyi oluş ve öz şefkat üzerine etkisinin incelemesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırmada nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin bir arada kullanıldığı karma yöntem desenlerinden, keşfedici sıralı desen kullanılmıştır. Araştırma Aydın iline Söke İlçesinde Fehime Faik Kocagöz Devlet Hastanesi Toplum Ruh Sağlığı Merkezi‘nde, Aralık 2023–Şubat 2025 tarihleri arasında kronik ruhsal hastalığı olan bireylerin bakım vericileri ile yürütülmüştür. Bilinçli farkındalık temelli stres azalttma programının içeriğinin şekillendirilmesi için veriler nitel yöntemle maksimum çeşitlilik örneklemesi ile belirlenen 20 primer bakım verici yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Verilerin analizi MAXQDA 2020 programı ile yapılmıştır. Nicel aşamanın örneklemi, randomizasyon yöntemi ile belirlenen 60 (Deney:30 ve Kontrol: 30) bakım vericiden oluşturulmuştur. Veriler, Tanıtıcı Bilgi Formu, Bilişsel Kontrol ve Esneklik Ölçeği, Psikolojik İyi Oluş Ölçeği, Öz Şefkat Ölçeği Kısa Formu kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra Kolmogorov Smirnov testi, Ki-kare Testi, Mann Whitney U testi, ANOVA testi, Friedman testi, Bonferroni tsti, Fisher Ki-kare Testi, bağımsız örneklem t testi kullanılmıştır. Bulgular: Araştırmanın nitel aşamasında bakım vericilerle yapılan görüşmelerden elde edilen veriler ışığında, ―hastalıkla ilgili bilgilerin kaynağı‖, ―hastaya yönelik tutumlar‖, ―yaşanan zorluklar‖ ―baş etme davranışları‖ olmak üzere dört tema belirlenmiştir. Nicel aşamada deney grubu bakım vericilerinin son test ve üçüncü ay izlem testi bilişsel kontrol xiii ve esneklik puan ortalamalarının, kontrol grubu bakım vericilerine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu bulunmuştur (p<0.05). Deney grubunda yer alan bakım vericilerinin son test ve üçüncü ay izlem testi psikolojik iyi oluş puan ortalamalarının, kontrol grubu bakım vericilerine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu görülmüştür (p<0.05). Deney grubu bakım vericilerinin son test ve üçüncü ay izlem ölçümlerinde öz şefkat puan ortalamalarının, kontrol grubu bakım vericilerin puan ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu bulunmuştur (p<0.05). Sonuç: Bu araştırmada bakım vericilere uygulanan bilinçli farkındalık temelli stres azaltma programının, bakım vericilerin bilişsel kontrol ve esneklik düzeylerini, psikolojik iyi oluş, öz şefkat düzeylerini arttırdığı görülmüştür. Toplum ruh sağlığı merkezleri başta olmak üzere, kamu ve özel sektöre bağlı tüm ruh sağlığı hizmeti veren kurumlarda, gerek bakım vericilere gerekse hastalara yönelik bilinçli farkındalık temelli stres azaltma programları gibi bireylerin dayanıklılığını ve psikolojik iyi oluşlarını artıran farklı destek programlarının düzenli olarak uygulanması önerilir.