BAZI ÇEVRE DOSTU MADDELERİN TOKSİKOLOJİK ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE HYALOMMA EXCAVATUM KENELERİ ÜZERİNDEKİ AKARASİDİAL ETKİNLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI

Abstract

Amaç: Bu çalışmada, 10 farklı bitkiden elde edilen uçucu yağlar ve iki yosun ekstraktının Hyalomma excavatum kenelerinin farklı yaşam evreleri üzerindeki akarisidal etkilerinin belirlenmesi, ayrıca en yüksek etkinliğe sahip etken maddelerin hayvanlar üzerindeki toksik etkileri incelenerek, kene mücadelesinde çevreye zarar vermeyen maddelerin tespiti amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Çalışmada kullanılan H. excavatum keneleri, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalında bulunan kene kolonisinden temin edilmiştir. Çalışmada, kolonizasyon için yetiştirilen kenelerin larva ve erişkin dönemleri kullanılmıştır. Kenelerin larval dönemlerini elde etmek için erişkin keneler kulak torbaları içerisinde tavşanda beslenmiş ve yumurtlamalarını müteakip uygun şartlar altında larvaların çıkışı sağlanmıştır. Erişkin keneler ise; larva ve nimflerin sırasıyla gerbillerin üzerinde ve yine kulak torbaları içerisinde buzağılarda beslenmesi ve sonrasında uygun şartlarda gömlek değiştirmeleri sağlanarak elde edilmiştir. Testlerde kullanılan uçucu yağlar, Satureja timbra ve Citrus aurantium bitkilerinden su buharı distilasyonu yöntemiyle elde edilmiş, diğer yağlar ticari firmalardan temin edilmiştir. Yosun ekstraktları, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Biyoloji Bölümünde görevli Prof. Dr. Şengül Alpay KARAOGLU tarafından temin edilmiştir. Keneler üzerindeki akarisidal etkinlikler larva paket ve erişkin immersiyon testleriyle değerlendirilmiştir. Her iki testte de uçucu yağların farklı konsantrasyonları uygulanmış ve ölüm oranları hesaplanmıştır. En etkili iki uçucu yağ (S. timbra [Dağ kekiği] ve Origanum onites [Kekik]), OECD 423 kılavuzuna göre gerbillerde akut oral toksisite testine tabi tutulmuş, bu süreçte davranış değişiklikleri ve fizyolojik etkiler gözlemlenmiştir. Test sonunda gerbillerden kan alınarak hemogram ve bazı biyokimyasal parametreler incelenmiştir. Bulgular: Hyalomma excavatum larva ve erişkinleri üzerine 10 uçucu yağ ve iki yosun ekstraktının akarisidal etkileri değerlendirilmiştir. O. onites ve S. timbra yağları, larva ve erişkin testlerinde %100 ölüm oranıyla en yüksek etkinliği göstermiştir. Diğer yağ ve ekstraktların etkileri dilüsyonla azalmış, kontrol gruplarında ise düşük ölüm oranları gözlenmiştir. Akut oral toksikasyon testlerinde, O. onites ve S. timbra yağlarının OECD 423 kılavuzuna göre 2000 mg/kg dozda gerbillerde toksisiteye yol açmadığı, hematolojik ve biyokimyasal analizlerde anlamlı bir fark görülmediği saptanmıştır. Sonuç: Bu çalışmada, O. onites ve S. timbra uçucu yağlarının H. excavatum üzerinde en yüksek akarisidal etkinliği gösterdiği tespit edilmiştir. Bu yağlar, düşük dilüsyonlarda %100 öldürücülük sağlamış, diğer yağ ve ekstraktların etkinliği ise içeriklerindeki aktif bileşenlere ve kenenin yaşam evresine göre değişiklik göstermiştir. Bu iki yağ, yüksek etkinlikleri ve gerbillerde toksisite oluşturmamalarıyla güvenli bulunmuştur. Bu sonuçlar; uçucu yağların doğal ve çevre dostu akarisitler olarak kullanılma potansiyeline sahip olduğunu, ancak daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Objective: In this study, the acaricidal effects of essential oils from 10 different plants and two moss extracts on different life stages of Hyalomma excavatum ticks were determined, and the toxic effects of the active ingredients with the highest efficacy on animals were examined to determine the substances that do not harm the environment in tick control. Materials and Methods: Hyalomma excavatum ticks were produced at Aydin Adnan Menderes University Faculty of Veterinary Medicine and used in larval and adult stages. Larvae were fed on gerbils and nymphs were on calves to become adults. Satureja timbra and Citrus aurantium essential oils were obtained by water vapor distillation method and other oils were obtained from commercial companies. The moss extracts were obtained from Prof. Dr. Şengül Alpay KARAOGLU, Biology Department at Recep Tayyip Erdoğan University. Acaricidal activities on ticks were evaluated by larval package and adult immersion tests. In both tests, different concentrations of essential oils (10-1, 10-2, 10-3, 10-4, 10-5) were applied and mortality rates were calculated. The two most effective essential oils (S. timbra and Origanum onites) were subjected to acute oral toxicity test in gerbils according to OECD 423 guidelines, during which behavioral changes and physiological effects were observed. At the end of the test, blood was collected from gerbils to analyse the hemogram and some biochemical parameters. Results: Acaricidal effects of 10 essential oils and two moss extracts were evaluated on H. excavatum ticks. O. onites and S. timbra oils showed the highest efficacy with a 100% mortality rate in larval and adult tests. The effects of other oils and extracts decreased with dilution and low mortality rates were observed in the control groups. In acute oral toxicity tests, O. onites and S. timbra oils did not cause toxicity at a dose of 2000 mg/kg according to OECD 423 guidelines. No significant changes were observed in haematological and biochemical analyses. Conclusion: In this study, O. onites and S. timbra essential oils showed the highest acaricidal activity on H. excavatum. These oils provided 100% lethality at low dilutions, while the efficacy of other oils and extracts varied according to the active ingredients and the life stage of the tick. Due to their high efficacy and lack of toxicity in gerbils, it is safe to use O. onites and S. timbra essential oils. Obtained results suggested that these essential oils have the potential to be used as natural and environmentally friendly acaricides, but further research is needed.