dc.contributor.advisor |
Emel, CEYLAN |
|
dc.contributor.advisor |
Emel, CEYLAN |
|
dc.contributor.author |
Ayşen, MERT |
|
dc.contributor.author |
Ayşen, MERT |
|
dc.date.accessioned |
2024-02-20T12:45:27Z |
|
dc.date.available |
2024-02-20T12:45:27Z |
|
dc.date.issued |
2024-02-20 |
|
dc.date.submitted |
2024-01-25 |
|
dc.identifier.uri |
http://hdl.handle.net/11607/5129 |
|
dc.description.abstract |
ÖZET
65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ
DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ
Mert, A. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yaşlı Sağlığı
ve Bakımı Programı, Doktora Tezi, Aydın, 2024.
Amaç: Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaşlı nüfusun artışıyla, destek gereksinimi olan
bireylerin oranı artmaktadır. Nüfusun yaşlanması ile ilgili olarak en yaygın görülebilen
geriatrik sendromlardan biri de kırılganlıktır. Kırılganlık prevalansı ve kırılganlıkla ilişkili
faktörlerin belirlenmesi, şüphesiz hem klinik uygulamalar hem de ülke ekonomisi için
önemlidir. Sağlıklı yaşam biçimi, bireyin sağlığını etkileyen tüm davranışlarını kontrol
etmesi, günlük aktivitelerini düzenlemede kendi sağlık statüsüne uygun davranışları
seçmesidir. Sağlıklı yaşama alışkanlıkları olan bireylerin daha az kırılgan olması
muhtemeldir. Bu çalışmanın amacı, 65 yaş üstü bireylerde standart bir ölçek kullanarak
sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile kırılganlık arasındaki ilişkinin saptanmasıdır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikte ve kesitsel olarak planlanan araştırmamız, Eylül
2021-Nisan 2022 tarihleri arasında Afyonkarahisar’da üç aile sağlığı merkezine başvuran 65
yaş üzerindeki 375 hasta ile yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olgu
rapor formu, Fried Kırılganlık İndeksi ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2
(SYBDÖ-2) ile toplandı. Verilerin analizinde; karşılaştırmalar için t-testi, Mann-Whitney U
ve ANOVA (post hoc Bonferroni) testleri kullanılırken; ölçekler, alt boyutlar ve diğer
değişkenlerin birbiriyle ilişkisi Pearson’s korelasyon analizi ile değerlendirildi. Fried İndeksi
ile SYBDÖ-2 toplam puanı arasında lineer regresyon analizi kullanılarak matematiksel
model kuruldu, p değeri <0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Bulgular: Katılımcıların %50,9’u kadın, %49,1’i erkekti. Kadınların yaş ortalaması
71,1±5,3 ve erkeklerinki 71,0±5,4 yıl idi. Çalışma evreninin tümü için kırılgan olma oranı
%28,0, kadınların kırılgan olma oranı %44,5 ve erkeklerin %10,9 olarak bulunmuş ve
xiv
cinsiyetler arasında saptanan farklılık istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0,0001). İleri yaş,
kadın cinsiyet, obezite, bekar olma, eğitim seviyesinin düşük olması, yalnız yaşamak,
emeklilik ve ev hanımlığı gibi daha sedanter durumlar, gelir düzeyinin düşük olması, hastane
yatış öyküsü, acil başvurusu öyküsü, işitme kaybı-görme kaybı-üriner inkontinanspolifarmasi gibi diğer geriatrik sendromların varlığı ile kırılganlık arasında istatistiksel
olarak anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur (p<0,05). Kırılgan grupta SYBDÖ-2 toplam puanı,
diğer tüm alt boyut puanları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük bulundu (p<0,001).
ROC analizi ile SYBDÖ-2 ve alt boyutların sensitivite ve spesifite değerleri ile kırılganlığı
tahmin edebilecek kesim değerleri (cut-off/treshold) tahmin edilmiştir. Ölçek puanı
azaldıkça kırılganlık tahmin edilebildiği ve puanın azalmasına bağlı olarak kırılganlığın
netleştiği ve ters ilişkinin olduğu görülmüştür. Ölçek puanı kesim değeri 132,5 olarak
saptanmış ve bu kesim değerinin altındaki sonuçların, kırılganlığı tahmin etmede başarılı
olabileceği öngörülmüştür. Lojistik regresyon analizi ile iki farklı model geliştirilmiş ve 2.
Modelde SYBDÖ-2 toplam puanı ve fiziksel aktivite (FA) alt boyut puanı birlikte ele
alınarak kırılganlığı belirlemede anlamlı ve SYBDÖ-2; 1,082 kat (odds ratio) %95 GA
[1,053-1,112] ve FA; 1,193 kat (odds ratio) %95 GA [1,072-1,330] olasılıklar oranı ile etkili
olduğu bulunmuştur. Model 2’nin kırılganlığı genel doğru saptama oranı %79,1 olarak
belirlenmiştir.
Sonuç: 65 yaş üstü bireylerde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve kırılganlık arasındaki
ilişkiyi incelediğimiz bu çalışma sonunda kırılganlık ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları
arasında anlamlı bir ilişki saptadık. SYBDÖ-2’den alınan puan azaldıkça kırılganlık
artmaktaydı.
Anahtar Kelimeler: Geriatrik sendrom, Kırılgan yaşlı, Kırılganlık, Sağlıklı yaşam biçimi,
Sağlıklı Yaşlanma. |
tr_TR |
dc.description.abstract |
ÖZET
65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ
DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ
Mert, A. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yaşlı Sağlığı
ve Bakımı Programı, Doktora Tezi, Aydın, 2024.
Amaç: Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaşlı nüfusun artışıyla, destek gereksinimi olan
bireylerin oranı artmaktadır. Nüfusun yaşlanması ile ilgili olarak en yaygın görülebilen
geriatrik sendromlardan biri de kırılganlıktır. Kırılganlık prevalansı ve kırılganlıkla ilişkili
faktörlerin belirlenmesi, şüphesiz hem klinik uygulamalar hem de ülke ekonomisi için
önemlidir. Sağlıklı yaşam biçimi, bireyin sağlığını etkileyen tüm davranışlarını kontrol
etmesi, günlük aktivitelerini düzenlemede kendi sağlık statüsüne uygun davranışları
seçmesidir. Sağlıklı yaşama alışkanlıkları olan bireylerin daha az kırılgan olması
muhtemeldir. Bu çalışmanın amacı, 65 yaş üstü bireylerde standart bir ölçek kullanarak
sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile kırılganlık arasındaki ilişkinin saptanmasıdır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikte ve kesitsel olarak planlanan araştırmamız, Eylül
2021-Nisan 2022 tarihleri arasında Afyonkarahisar’da üç aile sağlığı merkezine başvuran 65
yaş üzerindeki 375 hasta ile yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olgu
rapor formu, Fried Kırılganlık İndeksi ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2
(SYBDÖ-2) ile toplandı. Verilerin analizinde; karşılaştırmalar için t-testi, Mann-Whitney U
ve ANOVA (post hoc Bonferroni) testleri kullanılırken; ölçekler, alt boyutlar ve diğer
değişkenlerin birbiriyle ilişkisi Pearson’s korelasyon analizi ile değerlendirildi. Fried İndeksi
ile SYBDÖ-2 toplam puanı arasında lineer regresyon analizi kullanılarak matematiksel
model kuruldu, p değeri <0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Bulgular: Katılımcıların %50,9’u kadın, %49,1’i erkekti. Kadınların yaş ortalaması
71,1±5,3 ve erkeklerinki 71,0±5,4 yıl idi. Çalışma evreninin tümü için kırılgan olma oranı
%28,0, kadınların kırılgan olma oranı %44,5 ve erkeklerin %10,9 olarak bulunmuş ve
xiv
cinsiyetler arasında saptanan farklılık istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0,0001). İleri yaş,
kadın cinsiyet, obezite, bekar olma, eğitim seviyesinin düşük olması, yalnız yaşamak,
emeklilik ve ev hanımlığı gibi daha sedanter durumlar, gelir düzeyinin düşük olması, hastane
yatış öyküsü, acil başvurusu öyküsü, işitme kaybı-görme kaybı-üriner inkontinanspolifarmasi gibi diğer geriatrik sendromların varlığı ile kırılganlık arasında istatistiksel
olarak anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur (p<0,05). Kırılgan grupta SYBDÖ-2 toplam puanı,
diğer tüm alt boyut puanları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük bulundu (p<0,001).
ROC analizi ile SYBDÖ-2 ve alt boyutların sensitivite ve spesifite değerleri ile kırılganlığı
tahmin edebilecek kesim değerleri (cut-off/treshold) tahmin edilmiştir. Ölçek puanı
azaldıkça kırılganlık tahmin edilebildiği ve puanın azalmasına bağlı olarak kırılganlığın
netleştiği ve ters ilişkinin olduğu görülmüştür. Ölçek puanı kesim değeri 132,5 olarak
saptanmış ve bu kesim değerinin altındaki sonuçların, kırılganlığı tahmin etmede başarılı
olabileceği öngörülmüştür. Lojistik regresyon analizi ile iki farklı model geliştirilmiş ve 2.
Modelde SYBDÖ-2 toplam puanı ve fiziksel aktivite (FA) alt boyut puanı birlikte ele
alınarak kırılganlığı belirlemede anlamlı ve SYBDÖ-2; 1,082 kat (odds ratio) %95 GA
[1,053-1,112] ve FA; 1,193 kat (odds ratio) %95 GA [1,072-1,330] olasılıklar oranı ile etkili
olduğu bulunmuştur. Model 2’nin kırılganlığı genel doğru saptama oranı %79,1 olarak
belirlenmiştir.
Sonuç: 65 yaş üstü bireylerde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve kırılganlık arasındaki
ilişkiyi incelediğimiz bu çalışma sonunda kırılganlık ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları
arasında anlamlı bir ilişki saptadık. SYBDÖ-2’den alınan puan azaldıkça kırılganlık
artmaktaydı.
Anahtar Kelimeler: Geriatrik sendrom, Kırılgan yaşlı, Kırılganlık, Sağlıklı yaşam biçimi,
Sağlıklı Yaşlanma. |
tr_TR |
dc.description.tableofcontents |
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY ............................................................................................................... i
TEŞEKKÜR .......................................................................................................................... ii
İÇİNDEKİLER.....................................................................................................................iii
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ........................................................................ vii
ŞEKİLLER DİZİNİ.............................................................................................................. ix
RESİMLER DİZİNİ.............................................................................................................. x
TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................ xi
ÖZET..................................................................................................................................xiii
ABSTRACT ........................................................................................................................ xv
1. GİRİŞ................................................................................................................................. 1
2. GENEL BİLGİLER........................................................................................................... 5
2.1. Yaşlılık ve Yaşlanma....................................................................................................... 5
2.2. Dünyada ve Türkiye’de Yaşlı Nüfusa Ait Demografik Veriler....................................... 7
2.3. Yaşlılığa Bağlı Ortaya Çıkan Değişimler ....................................................................... 9
2.3.1. Yaşlılık ve Yaşlanma Teorileri ..................................................................................... 9
2.3.2. Yaşlılıkla Birlikte Oluşan Fizyolojik Değişimler ...................................................... 10
2.3.2.1. Kas-İskelet Sisteminde Meydana Gelen Değişimler.............................................. 11
2.3.2.2. Deride Meydana Gelen Değişimler........................................................................ 12
2.3.2.3. Solunum Sisteminde Meydana Gelen Değişimler.................................................. 13
2.3.2.4. Kardiyovasküler Sistemde Meydana Gelen Değişimler......................................... 13
2.3.2.5. Gastrointestinal Sistemde Meydana Gelen Değişimler.......................................... 13
2.3.2.6. Endokrin Sistemde Meydana Gelen Değişimler .................................................... 14
iv
2.3.2.7. Ürogenital Sistemde Meydana Gelen Değişimler .................................................. 14
2.3.2.8. İmmün Sistemde Meydana Gelen Değişimler........................................................ 15
2.3.2.9. Santral Sinir Sisteminde Meydana Gelen Değişimler............................................ 17
2.3.2.10. Hematolojik Sistemde Meydana Gelen Değişimler ............................................. 18
2.3.2.11. Termoregülasyonda Meydana Gelen Değişimler................................................. 18
2.3.2.12. Duyu Organlarında Meydana Gelen Değişimler.................................................. 18
2.4. Geriatrik Sendromlar.................................................................................................... 19
2.4.1. İmmobilizasyon ve Yatak İstirahati ........................................................................... 20
2.4.2. Demans...................................................................................................................... 21
2.4.3. Deliryum.................................................................................................................... 22
2.4.4. İnkontinans................................................................................................................ 23
2.4.5. Malnütrisyon.............................................................................................................. 24
2.4.6. Bası Yarası (Basınç Ülseri/ Dekübit Ülseri).............................................................. 24
2.4.7. Düşme........................................................................................................................ 25
2.4.8. Polifarmasi................................................................................................................. 26
2.4.9. Uyku Bozukluğu........................................................................................................ 27
2.4.10. Depresyon................................................................................................................ 27
2.4.11. Osteoporoz............................................................................................................... 28
2.4.12. Sarkopeni................................................................................................................. 29
2.5. Kırılganlık (Frailty) Sendromu..................................................................................... 30
2.5.1. Kırılganlık Tanımı ve Prevalansı............................................................................... 30
2.5.2. Kırılganlık Patofizyolojisi ......................................................................................... 31
2.5.3. Kırılganlık Klinik Özellikleri .................................................................................... 34
2.5.4. Kırılganlık Modelleri................................................................................................. 35
2.5.5. Kırılganlık Epidemiyolojisi....................................................................................... 38
v
2.5.6. Kırılganlık Ölçüm Yöntemleri................................................................................... 38
2.5.6.1. Kırılganlığı Belirlemek İçin Standartlaştırılmış Anketler ...................................... 39
2.5.6.2. Kırılganlığın Belirlenmesine Yönelik Değerlendirmeler ....................................... 39
2.5.6.3. Fried Kırılganlık İndeksi ........................................................................................ 41
2.5.6.3.1. Kilo kaybı ............................................................................................................ 42
2.5.6.3.2. Kuvvetsizlik......................................................................................................... 42
2.5.6.3.3. Yorgunluk (Düşük Endurans ve Enerji).............................................................. 43
2.5.6.3.4. Yavaşlık (Yürüme Hızında Azalma)................................................................... 44
2.5.6.3.5. Düşük Fiziksel Aktivite Düzeyi .......................................................................... 45
2.5.6.4. PRISMA-7 Soruları ................................................................................................ 45
2.5.6.5. Kırılganlıktan Korunma Yolları ve Tedavi ............................................................ 47
2.6. Çok Yönlü Geriatrik Değerlendirme (ÇYGD) ............................................................. 48
2.7. Sağlıklı Yaşam Biçimi ve Sağlıklı Yaş Alma................................................................ 50
2.7.1. Sağlıklı Yaşlanmayı Etkileyen Faktörler ................................................................... 50
2.7.2. Sağlıklı Bir Yaşam Tarzı............................................................................................ 52
2.7.3. Düzenli Fiziksel Aktivitenin Faydaları...................................................................... 53
2.7.4. Dengeli Beslenmenin Faydaları................................................................................. 54
2.7.5. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2 (SYBDÖ-2)....................................... 54
2.7.5.1. SYBDÖ-2’nin Alt Boyutları................................................................................... 56
3. GEREÇ YÖNTEM.......................................................................................................... 58
3.1. Araştırmanın Amacı...................................................................................................... 58
3.2. Araştırmanın Türü......................................................................................................... 59
3.3. Araştırmanın Etik İlkeleri ............................................................................................. 59
3.4. Araştırmanın Yeri, Zamanı ve Süresi............................................................................ 60
3.5. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi.................................................................... 60
vi
3.6. Araştırmaya Dahil Edilme ve Dışlanma Kriterleri ....................................................... 61
3.7. Araştırmanın Hipotezi................................................................................................... 62
3.8. Veri Toplama Araçları................................................................................................... 62
3.8.1. Olgu Rapor Formu (Sosyodemografik Veri Toplama Formu .................................... 62
3.8.2. Fried Kırılganlık İndeksi ........................................................................................... 63
3.8.3. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2 (SYBDÖ-2)....................................... 64
3.8.4. Müdahalenin Uygulanması........................................................................................ 66
3.9. Verilerin İstatistiksel Analizi ........................................................................................ 67
3.10. Çalışmanın Kısıtlılıkları ............................................................................................. 68
4. BULGULAR ................................................................................................................... 69
5. TARTIŞMA..................................................................................................................... 93
6. SONUÇ VE ÖNERİLER .............................................................................................. 114
KAYNAKLAR.................................................................................................................. 117
EKLER .............................................................................................................................. 141
Ek 1. Olgu Rapor Formu ................................................................................................... 141
Ek 2. Fried Kırılganlık İndeksi.......................................................................................... 144
Ek 3. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2 .......................................................... 146
Ek 4. Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu ...................................................................... 148
Ek 5. SYBDÖ-2 Ölçek Kullanım İzni............................................................................... 153
Ek 6. ADÜ Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurul İzni............................... 154
Ek 7. Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü Kurum İzni.................................................... 155
BİLİMSEL ETİK BEYANI .............................................................................................. 156
ÖZ GEÇMİŞ.....................................................................................................................157 |
tr_TR |
dc.language.iso |
tur |
tr_TR |
dc.rights |
info:eu-repo/semantics/openAccess |
tr_TR |
dc.title |
65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ |
tr_TR |
dc.type |
doctoralThesis |
tr_TR |
dc.contributor.department |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yaşlı Sağlığı Anabilim Dalı |
tr_TR |