Yeni veriler ışığında Neolitik Çağ'dan İlk Tunç Çağı sonuna kadar Gediz Havzası'nın kültürel yapılanması

Abstract

Gediz Nehri ile kollarının oluşturduğu ve ülkemizin yirmi altı akarsu havzasından biri olan Gediz Havzası, topoğrafik ve coğrafi konumu nedeniyle Anadolu'nun iç kesimleri ile Ege kıyı kesimi arasında doğal bir geçiş şeridi oluşturmuştur. Havzanın Neolitik Çağ'dan İlk Tunç Çağı sonuna kadarki durumu ile ilgili son yıllarda önemli bilgiler elde edilmiştir. Bu bilgilerin kaynağı, bilimsel nitelikli kazıların yapıldığı başta Kemalpaşa-Ulucak Höyüğü, Alaşehir-Gavurtepe Höyüğü, Akhisar-Hastane Höyüğü ve nispeten daha sınırlı oranda Menemen-Panaztepe yerleşimleridir. Bilimsel nitelikli kazıların yanı sıra özellikle son yirmi yılda gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında da söz konusu prehistorik dönemlerle ilgili önemli veriler tespit edilmiştir. Bu araştırmalar sonucunda Gediz Havzası'nın yerleşim dokusunda çoğunluğunu "Höyük" ve "Tepe Üstü" tipi yerleşimlerin oluşturduğu görülmektedir. Daha çok su kaynakları boyunca ve yakınındaki yamaçlarda kurulu olan bu tip yerleşimlerde ele geçen çanak-çömlek parçaları ile diğer yüzey buluntuları, Gediz Havzası'nda Neolitik Çağ'dan İlk Tunç Çağı ve sonrasında kalıcı yerleşimlerin varlığını ortaya koymuştur. Ayrıca tez kapsamında havzanın Neolitik Çağ'dan İlk Tunç Çağı sonuna kadar olan dönemdeki yerleşim dinamiklerinin doğası ve kültürel ilişkileri, havzanın geniş coğrafyası içinde var olan literatür ve arkeolojik veriler kapsamında değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler sonucunda bu yerleşimlerin, prehistorik çağlar boyunca değişen bir yoğunlukla hem birbirleri ile hem de bölgeler arası ilişkileri ile sürekli bir iletişim halinde oldukları anlaşılmaktadır. Günümüzde havzanın orta ve aşağı bölgesine oranla yukarı kesiminde bilimsel kazı ve yüzey araştırması henüz yeterli seviyede değildir. Bu nedenle az sayıda yerleşim olduğu bilinen bu yörede diğer kültür bölgeleriyle daha az etkileşimli bir yapının olduğu söylenebilir. Buna karşın son yıllarda havzanın orta ve batı kesimlerinde daha fazla yeni yerleşim tespit edilmesi sonucunda, özellikle Manisa ve çevresini daha dinamik hale getirmiş ve birbirleriyle geniş ölçüde paralellik gösteren bir yerleşim tarihine sahip olmalarına katkı sağlamıştır. Sonuç olarak bu tezde yeni araştırmaların öncülüğünde, Gediz Havzası'nda Neolitik Çağ başından İlk Tunç Çağı sonuna kadar söz konusu olan kültürel yapılanma ele alınmış, zamanla ortaya çıkan yeni yerleşim türlerinin kendi aralarında nasıl bir ilişkiye sahip olduğuna, havzanın içinde ve kısmen de dışındaki yerleşimlere değinilip bölgeler arası kültürel etkileşimin olduğuna dair kanıtlara açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

The Gediz Basin, which is formed by the Gediz River and its distributaries and is one of the twenty-six stream basins of our country, has formed a natural passing strip between the inner parts of Anatolia and the Aegean coastal part due to its topographical and geographical location. In recent years, significant information has been obtained about the condition of the basin from the Neolithic Age to the end of the Early Bronze Age. The source of this information is Kemalpaşa-Ulucak Mound, Alaşehir-Gavurtepe Mound, Akhisar-Hospital Mound and relatively more limited Menemen-Panaztepe settlements where scientific excavations were made. In addition to scientific excavations, important data related to the prehistoric periods in question have been identified, especially in the surveys carried out in the last twenty years. As a result of these researches, it is seen that the settlement pattern of the Gediz Basin is mostly composed of "Mound" and "Hill-Top" type settlements. The pottery sherds and other surface finds uncovered in such settlements, mostly along the water sources and on the slopes nearby, revealed the existence of permanent settlements from the Neolithic Age to the Early Bronze Age and later in the Gediz Basin. In addition, within the scope of the thesis, the nature and cultural relations of the settlement dynamics of the basin from the Neolithic Age to the end of the Early Bronze Age were evaluated within the scope of the literature and archaeological data existing in the wide geography of the basin. As a result of the data obtained, it is understood that these settlements were in constant communication with each other and with their interregional relations with a varying intensity throughout the prehistoric ages. Today, scientific excavation and surface research in the upper part of the basin compared to the middle and lower parts is not yet at a sufficient level. For this reason, it can be said that this region, which is known to have a small number of settlements, has a less interactive structure with other cultural regions. On the other hand, as a result of the detection of more new settlements in the central and western parts of the basin in recent years, it has made Manisa and its surroundings more dynamic and contributed to their having a settlement history that is largely parallel to each other. As a result, in this thesis, under the leadership of new researches, the cultural structure in the Gediz Basin from the beginning of the Neolithic Age to the end of the Early Bronze Age has been discussed and It has been tried to clarify the evidence of cultural interaction between regions by mentioning how the new settlement types that emerged over time have a relationship with each other, settlements inside and partly outside the basin.