Boşanma sonrası birlikte ebeveynlik deneyimleri: Nitel bir çalışma

Abstract

Boşanma, ailelerin hayatlarında birçok değişimi beraberinde getiren stresli bir yaşam deneyimi olabilmektedir. Evlilik ilişkisi yasal olarak son bulsa da boşanma sonrasında müşterek çocuklara sahip çiftler için ebeveynlik ilişkisinin devam ettiği farklı bir ilişki süreci başlamaktadır. Çocuk bakımı sorumluluklarını alan yetişkinlerin ebeveynlik rolleri içerisinde sürdürdükleri ilişki biçimi olarak tanımlanan birlikte ebeveynlik ilişkisi, boşanma sonrasında önemli bir olgu olarak öne çıkmaktadır. Boşanmaların artmaya devam ettiği Türkiye'de ise ulusal alanyazında bu konuda araştırmaların mevcut olmaması önemli bir boşluk oluşturmaktadır. Mevcut araştırmada Türkiye'de eski eşlerin boşanma sonrasında sürdürdükleri birlikte ebeveynlik ilişkilerine dair dinamikler araştırılarak ulusal alanyazında bu boşluğu doldurmak ve ulusal alanyazına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik yaklaşım ile eski eşlerin boşanma sonrası birlikte ebeveynlik deneyimleri ve algıları incelenmiştir. Amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme tekniği kullanılarak ölçütleri karşılayan resmi olarak boşanmış 0-18 yaş aralığında çocuk sahibi olan 14 çift (28 yetişkin) araştırmaya katılım sağlamıştır. Veri toplama süreci kuramsal açıklamalar, ampirik bulgular ve uzman görüşleri dikkate alınarak oluşturulan Demografik Bilgi Formu ve Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Eski eşler ile yüz yüze veya online görüşmelerin gerçekleştirilmesinin ardından elde edilen sözel veriler içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. İçerik analizi sürecinde ilk olarak katılımcıların söylemlerindeki anlamlı parçalar kodlanmış, daha sonra ortak özelliklere sahip kodlardan temalar oluşturulmuş, kodlar ve temaların düzenlenmesinin ardından verileri yorumlama aşamasına geçilmiştir. Veri analiz sürecinde geçerliği arttırmak için uzman görüşüne başvurulmuş olup güvenirlik için iki hafta arayla tek-kodlayıcı güvenirliği hesaplanmıştır. Analizlerde güvenirlik katsayısı, %96.48 olarak belirlenmiştir. Araştırma bulguları genel olarak değerlendirildiğinde, katılımcıların boşanma sonrası çocuk büyütme süreçlerinde birlikte hareket etmeye ve ortak karar vermeye çalıştıkları fakat bu süreçlerin anne temelli ilerlediği veya sorumluluğun daha çok annede olduğu; babanın gerekli durumlarda destek sunduğu ebeveynlik ilişkilerinin de yaygın olduğu görülmüştür. Katılımcıların çocuklarla ilgili kararlarda ve sorumluluklarda annenin baskın olduğu, babaların da annelerin kararlarını destekleyen ve uygulayan taraf olduğu bir anlaşma biçimi sergiledikleri anlaşılmıştır. Eski eşler arasında çocuk yetiştirme süreçlerinde anlaşmazlıkların ise ebeveynlik stili ve davranışlarındaki farklılıklardan kaynaklandığı belirlenmiştir. Anne ve babaların genellikle birlikte ebeveynlik süreçleri içerisindeki yaşantılarını çocuklarıyla ilişkilerine yansıtmadıkları ve bu sebeple çocukları üzerinde belirgin bir etki görmedikleri anlaşılmıştır. Eski eşlerin, ebeveynlik ilişkileri içerisindeki olumsuzluklara çocuklarının tanıklık etmeleri durumunda çocuklarda duygu durum sorunları, davranış sorunları, aile sistemine ve ebeveyne tepkisellik gibi etkiler gözlemledikleri belirlenmiştir. Son olarak araştırma bulguları uluslararası alanyazın kapsamında tartışılmış olup araştırmacılara ve alanda çalışanlara yönelik öneriler sunulmuştur.