Özet:
Amaç: Kentleşme ve sanayileşme insanoğlunun, birlikte yaşama, temel ihtiyaçlarını
karşılamak ve doğaya karşı mücadele verme refleksi ile başlamış olmakla birlikte özellikle
sanayileşme; Sanayi Devrimi sonrasında ihtiyaç fazlası ve pazara yönelik üretim faaliyetine
dönmüştür. Bu üretim mekanizması beraberinde büyük nüfus kitlelerini barındıran kentleşme
olgusunu ortaya çıkarmıştır.
Sanayileşme ve kentleşme ihtiyaç duyduğu hammadde ve enerji tüketimi birlikte çevre
ve sağlık üzerinde temel belirleyici fonksiyonlar haline gelmiştir. Dolayısıyla bu çalışma
1970-2018 yılları arasında Türkiye’de sanayileşme ile kentleşmenin çevre ve sağlık
üzerindeki etkisini araştırmayı amaçlamaktadır.
Gereç ve Yöntem: Bu çalışmada uzun ve kısa dönem tahminleri için Artırılmış
Otoregresif Dağıtılmış Gecikme (ARDL) yöntemi ve seriler arasındaki nedensellik ilişkisi
için ise Dumitrescu Hurlin panel nedensellik testi kullanılmıştır.
Bulgular: Model I’de, kentleşme ve gelirin CO2 emisyonları üzerindeki etkisi pozitif ve
istatistiksel olarak anlamlı olduğu analiz sonucunda anlaşılmıştır. Bu durum; kentleşme ve
gelirdeki %1 birimlik artış CO2 emisyonlarını sırasıyla %0,008 ve %0,475 oranında arttırdığı
şeklinde netleşmiştir. Sanayileşme ve küreselleşmenin olasılık değeri istatistiki olarak anlamlı
olmadığı için bu iki değişken hakkında herhangi bir yorum yapılamamaktadır. Model II’de,
kentleşme ve CO2 emisyonlarının doğumda beklenen yaşam süresi üzerindeki etkisi pozitif ve
istatistiki olarak anlamlıdır. Kentleşme ve CO2 emisyonlarındaki %1 birimlik artış doğumda
beklenen yaşam süresini sırasıyla %0,002 ve %0,085 oranında arttırdığı tespit edilmiştir.
Sanayileşme, gelir ve küreselleşmenin olasılık değeri istatistiki olarak anlamlı olmadığı için
bu üç değişken hakkında herhangi bir yorum yapılamamaktadır.
Kısa dönem analizinde ise her iki modelde ECT katsayısının işareti negatif ancak
olasılık değeri anlamlı olmadığı için kısa dönem analizi yorumlanamamaktadır.
x
Granger nedensellik test sonuçları incelendiğinde küreselleşme, kentleşme ve CO2
emisyonlarından doğuşta yaşam beklentisine ve küreselleşmeden CO2 emisyonlarına doğru
çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır. Diğer taraftan kentleşmeden CO2
emisyonlarına, gelirden küreselleşmeye, sanayileşmeden küreselleşmeye ve kentleşmeden
küreselleşmeye tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunurken gelir ve sanayileşmeden CO2
emisyonlarına, gelir ve sanayileşmeden doğuşta yaşam beklentisine, sanayileşme ve
kentleşmeden gelire ve kentleşmeden sanayileşmeye doğru herhangi bir nedensellik ilişkisi
tespit edilememiştir.
Sonuç: Bu çalışmada 1970-2018 yılları arasında Türkiye’de kentleşme ve sanayileşmenin
CO2 emisyonları ve doğumda yaşam beklentisi üzerindeki etkisini ölçmek için iki model
kurulmuş; I Modelde kentleşme ve gelirin ile CO2 emisyonlarını arttırdığı, II Modelde ise CO2
emisyonları ve kentleşmenin doğumda yaşam beklentisi üzerinde pozitif bir ilişkisi olduğu
sonucuna ulaşılmıştır.