Eğitim öğretim sürecinin en önemli araçlarından biri olan ders kitapları, bireylerin
toplumsallaşma sürecindeki rollerini yansıtması açısından bir sonraki neslin oluşmasında ve
cinsiyet rollerinin üretilmesi ve devamında da etkin bir role sahiptir.
Bu araştırmanın amacı MEB tarafından okutulmasına izin verilen Ortaokul Sosyal
Bilgiler ders kitaplarındaki sözlü ve sözsüz iletileri toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde
incelemektir. Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarının ve kazanımlarının bireylerin toplumsal
cinsiyet algılarını etkilediği düşüncesi doğrultusunda Sosyal Bilgiler ders kitapları
incelenmiştir. Araştırma nitel araştırma ilkelerine göre yapılmıştır. Araştırmanın çalışma
grubunu 2018-2019 ve 2019-2020 eğitim öğretim yıllarında ortaokul 5. 6. ve 7. sınıflarda
kullanılan Sosyal Bilgiler ders kitapları oluşturmaktadır. Her iki eğitim-öğretim yıllında her
sınıf seviyesi için bir kitap kullanılmış yani toplamda 6 kitap incelenmiştir. Bu altı kitabın 2
tanesi MEB tarafından basılırken 4 tanesi özel yayınevleri tarafından basılmıştır. Ders
kitaplarında yer alan sözlü ve sözsüz iletiler doküman inceleme yöntemi ile toplanıp elde
edilen veriler içerik çözümlemesi yoluyla analiz edilmiştir. Bunun için kitaplarda yer alan
sözlü ve sözsüz iletiler; kadın ve erkeklerinin nicel olarak temsili, kadın ve erkeklerin temsil
edildikleri alanlara göre sunumu, kadın ve erkek isimlerinin nicel olarak yer alma sıklığı ve
kadın ve erkeklerin mesleklere göre temsiline yönelik kategoriler oluşturulmuştur. Belirlenen
kategorilere dair tablolar oluşturularak elde edilen bulgular sunulmuştur.
Araştırmadan elde edilen sonuçlar neticesinde sözlü ve sözsüz iletilerde erkeklerin
temsil sıklığı nicel olarak kadınlardan fazladır. Kamusal-özel alana dair yapılan incelemede
erkeklerin kamusal alanlarda görünürlüğünün kadınlardan daha fazla olduğu, kadınların ise
daha çok özel alanlarda yer aldığı görülmüştür. Kadın ve erkek isimlerinin nicel olarak
kullanım sıklığına bakıldığında ise erkek isimlerinin daha fazla olduğu, özellikle bazı
ünitelerde bu farklılığın daha çok ortaya çıktığı bulgusuna ulaşılmıştır. Kadın ve erkeklerin
vi
mesleklerine yönelik temsillerinde ise toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına uygun temsillerin
yer aldığı görülmüştür. Bunun sonucu olarak Ortaokul Sosyal Bilgiler ders kitaplarının
toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını yansıttığı, erkekler güç sahibi olarak gösterilirken,
kadınlar ise ev ve çocuk bakımıyla özdeşleştirildiği tespit edilmiştir. Sonuçlara bakıldığında
incelenen ders kitaplarının cinsiyet eşitsizliğinin yeniden üretilmesine sebep olabileceği
söylenebilir.
Textbooks, one of the most important tools of the education and training process, have
an important place in the formation of the next generation in terms of reflecting the roles of
individuals in the socialization process.
The aim of this research is to examine the verbal and nonverbal messages in the
Secondary School Social Studies textbooks, which are allowed to be taught by the Ministry
of National Education, within the framework of gender roles. Social Studies textbooks were
examined in line with the idea that the aims and achievements of the Social Studies course
affect the gender perceptions of individuals. The research was carried out according to the
principles of qualitative research. The study group of the research consists of Social Studies
textbooks used in the 5th, 6th and 7th grades of secondary school in the 2018-2019 and 2019-
2020 academic years. In both academic years, one book was used for each grade level, that
is, a total of 6 books were examined. While 2 of these six books were published by the
Ministry of National Education, 4 of them were published by private publishing houses.
Verbal and nonverbal messages in the textbooks were collected by document analysis method
and the obtained data were analyzed through content analysis. For this, verbal and non-verbal
messages in the books; Categories were created for the quantitative representation of women
and men, the presentation of women and men according to the fields they are represented, the
frequency of the names of women and men quantitatively, and the representation of women
and men according to occupations. Findings were presented by creating tables for the
determined categories.
As a result of the results obtained from the research, the representation frequency of
men in verbal and nonverbal messages is quantitatively higher than women. In the
examination of the public-private sphere, it has been seen that the visibility of men in public
viii
spaces is higher than women, and women are more in private spaces. When the frequency of
usage of male and female names is examined quantitatively, it has been found that male names
are more common, especially in some units. In the representations of women and men towards
their professions, it has been observed that there are representations suitable for gender
stereotypes. As a result, it has been determined that secondary school Social Studies textbooks
reflect gender stereotypes, while men are shown as having power, women are identified with
home and child care. Looking at the results, it can be said that the textbooks examined may
cause the reproduction of gender inequality.
