dc.contributor.advisor |
Köroğlu, Çağrı |
|
dc.contributor.author |
Akalan, İlayda |
|
dc.date.accessioned |
2021-11-26T06:53:37Z |
|
dc.date.available |
2021-11-26T06:53:37Z |
|
dc.date.issued |
2021-11-04 |
|
dc.date.submitted |
2021-10-01 |
|
dc.identifier.citation |
Akalan, İ. (2021) Enron skandalı ve beraberinde gelen Sarbanes-Oxley yasası’nın Türkiye üzerindeki etkileri (yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın |
tr_TR |
dc.identifier.uri |
http://hdl.handle.net/11607/4492 |
|
dc.description.abstract |
Dünya çapında meydana gelen küreselleşme ve teknolojinin gelişimi ile birlikte buna
paralel olarak işletmeler arasındaki rekabet düzeyi de artmıştır. Yaşanan rekabette, hayatta
kalmaya çalışan bazı işletmeler veya işletme çalışanlarının çeşitli yollarla özellikle
muhasebe ve denetim alanlarında yolsuzluğa başvurduğu görülmektedir. İşletmelerde vuku
bulan bu tür yolsuzlukların amacı piyasaya iyi bir görünüm vererek yatırımcıyı kendine
çekmektir. Bu sebeple işletmelerin kamuoyuna beyan ettikleri finansal raporlarında yer alan
bilgilerin doğru, güvenilir ve aynı zamanda maskelenmemiş olması paydaşlar açısından
büyük önem taşımaktadır. Söz konusu durumda denetim firmaları ve bağımsız denetçilere
büyük iş düşmektedir.
Amerika’da meydana gelen ve Enron, WorldCom ve Adelphia gibi büyük şirketlerin
gerçekleştirdiği yolsuzluklar tüm dünyada ses getirmiş ve söz konusu şirketlerin iflasına
neden olmuştur. Yaşanan durum şirketlerin sonunu getirmekle beraber şirket paydaşlarını da
oldukça kötü etkilemiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde gerçekleştirilen hile unsurlarının,
özellikle muhasebe ve denetim alanlarının bireysel çıkarlar göz önünde tutularak, şirket
yararına kullanılması şeklinde uzun süre devam ettirilip kamuoyundan gizlenebildiği
görülmüştür. Amerika, yaşanan iflas olaylarından sonra özellikle denetim alanında
yoğunlaşarak temelde işletme çalışanları ve üst düzey yöneticilerin hile yoluna
başvurmalarını engelleyebilmek için caydırıcı cezai yaptırımlar içeren ve işletme
paydaşlarının korunabilmesini amaçlayarak 2002 yılında Sarbanes-Oxley Yasası’nı
yürürlüğe koymuştur. Meydana gelen bu gelişmeye Türkiye’de sessiz kalmamış ve
ülkemizde vuku bulabilecek benzer yolsuzluk durumlarının önüne geçebilmek adına SOX
Yasası’na paralel ilerleyen SPK Seri X, No:19 ve No:22 Sayılı tebliğleri yayımlamıştır.
vi
Hazırlanan bu tezin amacı Enron Skandalı kapsamında vuku bulan muhasebe ve
denetim manipülasyonlarının işletme ve paydaşlar üzerinde yarattığı sorunları ortaya
çıkartarak bu bağlamda yürürlüğe giren Sarbanes – Oxley, diğer bir adıyla “Yatırımcıyı
Koruma” Yasası’nı tüm yönleri ile ele alarak açıklamak ve söz konusu yasanın Türkiye
üzerinde yarattığı etkileri ortaya koymaktır. Bu amaçla dört farklı bağımsız denetim firması
ile denetim alanı ve SOX yasası üzerine bir görüşme gerçekleştirilmiştir. Yapılan
görüşmeler içinde bulunduğumuz dönemde yaşanan Covid-19 salgını sebebi ile alınan
önlemler kapsamında elektronik ortamda gerçekleştirilmiştir. |
tr_TR |
dc.description.abstract |
With the development of technology and occuring the globalization around the
world, the level of competition between businesses has increased in parallel. It is seen that
some businesses or business employees who are trying to survive in the is lived competition
resort to corruption in various ways, especially in the fields of accounting and auditing. The
purpose of such corruption occuring in businesses is to attract investors by giving the
market a good look. For this reason, it is of great importance for stakeholders that the
information in the financial reports declared to the public by the enterprises is accurate,
reliable and at the same time unmasked. In this case, a great deal of work falls on audit
firms and independent auditors.
Corruptions that occurred in the USA and carried out by big companies such as
Enron, WorldCom and Adelphia have made a sound all over the world and caused the
bankruptcy of these companies. With the situation brought the end of the companies, it also
affected the stakeholders of the company very badly. As a result of the researches, it has
been observed that the fraud elements carried out can be continued and hidden from the
public for a long time, especially by using the accounting and audit areas for the benefit of
the company, taking into account individual interests. After the bankruptcy incidents, the
United States has put into force the Sarbanes-Oxley Act in 2002, with the aim of protecting
the business stakeholders and containing deterrent penal sanctions in order to prevent the
business employees and senior managers from resorting to fraud, mainly by focusing on the
field of supervision. Turkey did not remain silent to this development. In order to prevent
similar corruption situations that may occur in our country, the CMB, which proceeds in
parallel to the SOX Law, has published communiques Serial X, No: 19 and No: 22.
viii
The aim of this thesis is to reveal the problems caused by the accounting and
auditing manipulations within the scope of the Enron Scandal on the business and its
stakeholders, to explain by considering all aspects of Sarbanes - Oxley, also known as
"Investor Protection" Law, which entered into force in this context, to reveal the effects of
the law in question on Turkey. For this purpose, s interviews was conducted with four
different independent audit firms on the audit area and SOX law. The interviews was carried
out electronically within the scope of the measures taken due to the Covid-19 outbreak in
the period we were in. |
tr_TR |
dc.description.tableofcontents |
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii
BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv
ÖZET....................................................................................................................................... v
ABSTRACT ..........................................................................................................................vii
ÖNSÖZ...................................................................................................................................ix
ŞEKİLLER DİZİNİ..............................................................................................................xvi
TABLOLAR DİZİNİ...........................................................................................................xvii
GRAFİKLER DİZİNİ ........................................................................................................xviii
EKLER DİZİNİ....................................................................................................................xix
KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................................... xx
GİRİŞ....................................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 3
1. DENETİM ........................................................................................................................... 3
1.1. Denetim Kavramı......................................................................................................... 3
1.2. Denetim Kavramının Tarihçesi.................................................................................... 4
1.3. Muhasebe ve Denetim İlişkisi...................................................................................... 7
1.4. Denetim Türleri............................................................................................................ 8
1.4.1. Amaçlarına Göre Denetim Türleri..................................................................... 8
1.4.2. Yapılma Nedenlerine Göre Denetim Türleri ................................................... 11
1.4.3. Uygulama Zamanına Göre Denetim Türleri.................................................... 11
1.4.4. Kapsamlarına Göre Denetim Türleri ............................................................... 12
1.4.5. Statüye Göre Denetim Türleri ......................................................................... 13
1.5. Denetçi Türleri........................................................................................................... 15
1.5.1. İç Denetçiler..................................................................................................... 15
1.5.2. Bağımsız (Dış) Denetçiler ............................................................................... 15
1.5.3. Kamu Denetçileri............................................................................................. 16
xi
1.6. Denetim Teknikleri.................................................................................................... 16
1.6.1. Fiziki İnceleme Tekniği................................................................................... 16
1.6.2. Doğrulama Tekniği.......................................................................................... 17
1.6.3. Belge İncelemesi Tekniği ................................................................................ 18
1.6.4. Kayıt Sürecinin İncelenmesi Tekniği .............................................................. 18
1.6.5. Yeniden Hesaplama Tekniği............................................................................ 18
1.6.6. Gözlem Tekniği ............................................................................................... 19
1.6.7. Derinlemesine Araştırma Tekniği.................................................................... 19
1.6.8. Soruşturma Tekniği ......................................................................................... 19
1.6.9. İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma Tekniği ................................................ 20
1.6.10. Analitik İnceleme Tekniği ............................................................................. 21
1.7. Denetim Süreci .......................................................................................................... 21
1.7.1. Müşteri İşletmenin Kabulü ve Denetim Anlaşmasının Yapılması .................. 23
1.7.2. Denetim Planının Hazırlanması....................................................................... 24
1.7.3. Denetim Çalışmalarının Tamamlanması ......................................................... 27
1.7.4. Denetim Raporları ........................................................................................... 28
1.7.4.1. Standart şartsız denetim raporu ........................................................... 28
1.7.4.2. Olumlu görüşten kaçınma ................................................................... 29
1.7.4.2.1. Şartlı görüş bildirme ............................................................. 30
1.7.4.2.2. Olumsuz görüş bildirme ....................................................... 31
1.7.4.2.3. Görüş bildirmekten kaçınma ................................................ 32
2. BÖLÜM............................................................................................................................ 34
2. MUHASEBE DENETİMİNDE HATA ve HİLE.............................................................. 34
2.1. Hata Kavramı ve Özellikleri...................................................................................... 34
2.1.1. Muhasebe Hatalarının Nedenleri ..................................................................... 34
2.1.2. Muhasebede Hata Türleri ................................................................................ 35
2.1.2.1. Matematik hataları............................................................................... 35
xii
2.1.2.2. Kayıt hataları....................................................................................... 35
2.1.2.3. Unutma ve tekrarlama hataları ............................................................ 38
2.1.2.4. Nakil (Virman) hataları ....................................................................... 38
2.1.2.5. Belge ve defter düzeninde hatalar....................................................... 38
2.1.2.6. Bilanço hataları ................................................................................... 38
2.2. Hile Kavramı ve Özellikleri....................................................................................... 39
2.2.1. Muhasebe Hilelerinin Nedenleri...................................................................... 40
2.2.2. Hile Unsurları ve Hile Üçgeni ......................................................................... 41
2.2.3. Hile Çeşitleri.................................................................................................... 42
2.2.3.1. Çalışan hileleri..................................................................................... 43
2.2.3.2. Yönetim hileleri................................................................................... 43
2.2.3.3. Finansal raporlama hileleri.................................................................. 43
2.2.3.4. Vergi ve yatırım hileleri ...................................................................... 46
2.2.3.5. Satıcı ve müşteri hileleri...................................................................... 46
2.2.4. Muhasebe Hilelerinde Kullanılan Teknikler.................................................... 48
2.2.4.1. Bilinçli hatalar..................................................................................... 48
2.2.4.2. Kayıt dışı işlemler ............................................................................... 49
2.2.4.3. Zamanından önce veya sonra yapılan işlemler ................................... 49
2.2.4.4. Uydurma hesaplar ............................................................................... 50
2.2.4.5. Belgede sahtecilik ............................................................................... 50
2.2.4.6. Bilanço maskeleme ............................................................................. 51
2.2.5. Hile Tespiti ve Önlenmesi ............................................................................... 51
2.2.6. Hile Tespitinde Kullanılan Yöntemler............................................................. 53
2.2.6.1. Analitik inceleme ................................................................................ 53
2.2.6.2. Benford yasası..................................................................................... 53
2.2.6.3. Yapay sinir ağı .................................................................................... 54
2.2.6.4. Veri madenciliği.................................................................................. 55
xiii
2.2.6.5. Kırmızı bayraklar ................................................................................ 57
2.3. Hata ve Hile Kavramları Arasındaki Fark ................................................................. 58
2.4. Kurumsal Yönetim ile Hata ve Hile Kavramları Arasındaki İlişki ........................... 58
2.4.1. Kurumsal Yönetimin Tanımı ve Temel İlkeleri .............................................. 58
2.4.2. Kurumsal Yönetimin Önemi ve Dünyadaki Gelişimi...................................... 60
2.4.3. Kurumsal Yönetim ile Hata ve Hile Arasındaki İlişki..................................... 63
3. BÖLÜM............................................................................................................................ 65
3. ENRON SKANDALI VE BERABERİNDE SARBANES – OXLEY YASASI.............. 65
3.1. Türkiye’de Denetim Skandalları................................................................................ 65
3.1.1. İmar Bank Skandalı ......................................................................................... 65
3.1.2. İSKİ (İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi) Skandalı ..................................... 66
3.2. Dünyada Denetim Skandalları................................................................................... 67
3.2.1. Parmalat Skandalı ............................................................................................ 67
3.2.2. WorldCom Skandalı ........................................................................................ 68
3.2.3. Adelphia Skandalı............................................................................................ 69
3.2.4. Enron Skandalı................................................................................................. 69
3.3. Enron Vakası.............................................................................................................. 70
3.3.1. Enron Şirketi’nin Tarihçesi.............................................................................. 70
3.3.2. Enron’da Yaşanan Olaylar............................................................................... 71
3.3.2.1. İş Stratejileri ........................................................................................ 71
3.3.2.2. Hileli muhasebe uygulamaları............................................................. 72
3.3.2.2.1. Makul değer muhasebesi kullanımı...................................... 72
3.3.2.2.2. Özel amaçlı varlık girişimleri............................................... 73
3.3.2.3. Yönetim uygulamaları......................................................................... 75
3.3.2.4. Enron’da denetim faktörü.................................................................... 76
3.3.3. Enron Firması’nın Çöküşü............................................................................... 77
3.3.4. Enron’un İflası ve Sonrası ............................................................................... 79
xiv
3.3.5. Enron İflasının Yarattığı Etkiler ...................................................................... 80
3.3.5.1. İflas sonrası dünyada alınan önlemler................................................. 80
3.3.5.2. İflasın Türkiye üzerindeki etkileri....................................................... 81
3.3.5.2.1. Türkiye’de denetim çalışmaları yürüten kurumlar............... 82
3.3.5.2.2. Türk Ticaret Kanunu açısından bağımsız denetim............... 85
3.4. Sarbanes – Oxley Yasası............................................................................................ 86
3.4.1. Genel Hatları ile Sarbanes - Oxley Yasası ...................................................... 86
3.4.2. Sarbanes - Oxley Yasası’nın Ortaya Çıkmasındaki Nedenler......................... 89
3.4.3. Sarbanes – Oxley Yasası’nın İçeriği................................................................ 89
3.4.3.1. Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu ............................... 89
3.4.3.2. Denetçi bağımsızlığı............................................................................ 91
3.4.3.3. Kurumsal sorumluluk.......................................................................... 92
3.4.3.4. Kamuyu aydınlatıcı şirket açıklamalarının geliştirilmesi.................... 94
3.4.3.5. Mali Analiz ile uğraşanların çıkar çatışmaları .................................... 95
3.4.3.6. Sermaye Piyasası Kurulu kaynak ve otoritesi..................................... 95
3.4.3.7. Çalışmalar ve raporlar......................................................................... 96
3.4.3.8. Yolsuzluklar için cezai yaptırımlar ..................................................... 97
3.4.3.9. Beyaz yakalı suçlar cezai yaptırımları ................................................ 98
3.4.3.10. Kurumsal vergi iadeleri..................................................................... 98
3.4.3.11. Kurumsal yolsuzluk ve hesap verebilirlik......................................... 99
3.4.4. SOX Yasası’nın Dezavantajları....................................................................... 99
3.4.5. SOX Yasası’nın Türkiye Üzerindeki Etkisi .................................................. 103
3.4.6. SOX Yasası ve SPK Düzenlemelerinin Karşılaştırılması ............................. 103
4. BÖLÜM.......................................................................................................................... 107
4. ENRON SKANDALI VE BERABERİNDE GELEN SARBANES - OXLEY
YASASI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ.............................................. 107
4.1. Çalışmanın Amacı.................................................................................................... 107
4.2. Çalışmanın Yöntemi ................................................................................................ 107
xv
4.3. Çalışma Grubu ......................................................................................................... 108
4.4. Verilerin Toplanması ve Analiz Edilmesi ............................................................... 109
4.5. Görüşme Bulguları ve Analizi ................................................................................. 110
5. TARTIŞMA VE SONUÇ .............................................................................................. 115
6. KAYNAKLAR............................................................................................................... 117
7. EKLER ........................................................................................................................... 131
ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 133 |
tr_TR |
dc.language.iso |
tur |
tr_TR |
dc.publisher |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü |
tr_TR |
dc.rights |
info:eu-repo/semantics/openAccess |
tr_TR |
dc.subject |
Muhasebe Denetimi, Etik, Hile, Enron Skandalı, Sarbanes-Oxley |
tr_TR |
dc.subject |
Accounting Auditing, Ethics, Fraud, Enron Scandal, Sarbanes-Oxley |
tr_TR |
dc.title |
Enron skandalı ve beraberinde gelen Sarbanes-Oxley yasası’nın Türkiye üzerindeki etkileri |
tr_TR |
dc.title.alternative |
Enron scandal and concominant effects on Turkey of law of sarbanes – oxley |
tr_TR |
dc.type |
masterThesis |
tr_TR |
dc.contributor.department |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı |
tr_TR |