dc.contributor.advisor |
Özpınar, Şansel |
|
dc.contributor.author |
Sarılı, Özgül |
|
dc.date.accessioned |
2021-11-24T12:47:51Z |
|
dc.date.available |
2021-11-24T12:47:51Z |
|
dc.date.issued |
2021-11-23 |
|
dc.date.submitted |
2020-11-12 |
|
dc.identifier.citation |
Sarılı, Ö. (2020) Türk vergi hukukunda uzlaşma müessesesinin işleyişinin meslek mensupları açısından değerlendirilmesi: Aydın iline yönelik ampirik bir analiz (yayınlanmamış doktora tezi) Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın |
tr_TR |
dc.identifier.uri |
http://hdl.handle.net/11607/4354 |
|
dc.description.abstract |
Vergilendirme ilişkisinin tarafları arasında mevzuattan, vergi idaresinden ve
mükelleften kaynaklanan nedenlerle bazı vergi uyuşmazlıkları ortaya çıkabilmektedir. Bu
tarafların isteği, vergi uyuşmazlıklarının bir an önce çözümlenmesidir. Vergi
uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde bazı idari ve yargısal çözüm yollarından
yararlanılmaktadır. En yaygın olarak kullanılan idari çözüm yollarından birisi de uzlaşma
müessesesidir. Çalışmanın amacı idari çözüm yolları arasında en fazla tercih edilen yöntem
olan uzlaşma müessesesinin etkinliğinin nasıl artırılabileceğinin araştırılmasıdır. Bu tez
çalışmasında vergi mevzuatında yer alan uzlaşma kurumu hakkındaki düzenlemeler, yargı
kararları ve literatürde yapılan akademik çalışmalar ışığında uzlaşma kurumunun mevcut
işleyişi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca seçilmiş bazı ülkelerde uygulanan uzlaşma
müesseseleri ele alınarak Türk vergi hukukundaki uzlaşma müessesinde yapılması gereken
değişiklikler üzerinde durulmuştur. Diğer idari çözüm yollarından hata düzeltme, cezalarda
indirim, pişmanlık ve ıslah, izaha davet ve kanun yolundan vazgeçmenin işleyişi de bu
çalışmada incelenmiştir. Çalışmada vergi uyuşmazlığı, idari çözüm yolları, uzlaşma
müessesesi, tarhiyat öncesi uzlaşma ve tarhiyat sonrası uzlaşma ayrıntılı bir şekilde ele
alınmıştır. Bu çalışmanın son bölümünde meslek mensuplarına yapılan anket uygulaması ile
Aydın ilinde uzlaşma müessesesine meslek mensuplarının bakış açısı ve yine uzlaşma
kurumunun aksayan yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Anket uygulaması sonucunda elde
edilen veriler kullanılarak Ki-Kare ve Sıralı Probit yöntemiyle yapılmış analiz sonuçlarına
göre uzlaşma müessesesine ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. |
tr_TR |
dc.description.abstract |
The tax disputes could occur among the taxation parties due to taxpayers, legislation,
and tax administration. The wish of these parties is to resolve tax disputes as soon as possible.
There are some administrative and judicial solutions for the solution of the tax disputes. One
of the most widely used administrative solution methods is the compromise institution. The
study aims to find out how to increase the compromise institution's effectiveness, which is the
most preferred approach among the administrative solution methods. This thesis tried to
reveal that the compromise institutions', which is in the tax legislation, current actions via
regulations, judicial decisions, and academic literature are related to compromise institution.
On the other hand, through examining different countries' implications about compromise
institutions, necessary amendments are presented for Turkish Tax Laws' compromise
institution. The other administrative solution methods also examined in this study, such as
error correction, reduction in penalties, regret and correction, an invitation to explanation, and
waiver of legal remedy. In the study, tax disputes, administrative remedies, compromise
establishment, pre-assessment compromise, and post-assessment compromise are discussed
in detail. In the last part, to identify the compromise institution's defects and the viewpoint of
the profession members about compromise institution, the survey application is realized in
Aydın province. Using the data obtained as a result of the survey application, evaluations
regarding the establishment of reconciliation were made according to the analysis results
made by Chi-Square Analysis and Ordered-Probit Methods. |
tr_TR |
dc.description.tableofcontents |
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii
BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv
ÖZET....................................................................................................................................... v
ABSTRACT ...........................................................................................................................vi
ÖNSÖZ..................................................................................................................................vii
TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................. xv
EKLER DİZİNİ....................................................................................................................xix
KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................................... xx
GİRİŞ....................................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 3
1. VERGİ UYUŞMAZLIĞI VE UZLAŞMA KAVRAMI İLE İLGİLİ GENEL
AÇIKLAMALAR ............................................................................................................ 3
1.1. Vergi Uyuşmazlığı Kavramı, Nedenleri ve Çözümlenmesi...................................... 3
1.1.1. Vergi Uyuşmazlığı Kavramı ........................................................................... 3
1.1.2. Vergi Uyuşmazlıklarının Nedenleri ................................................................ 5
1.1.2.1. Vergi Mevzuatından Kaynaklanan Nedenler ................................... 5
1.1.2.2. Vergi İdaresinden Kaynaklanan Nedenler........................................ 6
1.1.2.3. Vergi Mükellefi veya Ceza Sorumlusundan
Kaynaklanan Nedenler ..................................................................... 7
1.1.3. Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi ........................................................ 8
1.2. Uzlaşmanın Dışında Uygulanan Diğer İdari Çözüm Yolları .................................. 10
1.2.1. Hata Düzeltme............................................................................................... 12
1.2.2. Cezalarda İndirim.......................................................................................... 16
1.2.3. Pişmanlık ve Islah ......................................................................................... 20
1.2.4. İzaha Davet.................................................................................................... 22
1.2.5. Kanun Yolundan Vazgeçme.......................................................................... 30
ix
1.3. Uzlaşma Müessesesinin Tanımı, Tarihsel Gelişimi, Yöneltilen Eleştiriler
ve Seçilmiş Bazı Ülke Uygulamaları......................................................................... 34
1.3.1. Uzlaşma Müessesesinin Tanımı ...................................................................... 34
1.3.2. Uzlaşma Müessesesinin Tarihsel Gelişimi ...................................................... 38
1.3.2.1. 205 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler......................................... 38
1.3.2.2. 2365 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler....................................... 39
1.3.2.3. 3239 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler....................................... 40
1.3.2.4. 4008 ve 4108 Sayılı Kanunlarla Yapılan Düzenlemeler..................... 40
1.3.2.5. 4369 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler....................................... 41
1.3.2.6. 4444 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler....................................... 43
1.3.2.7. 7103 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemeler....................................... 44
1.3.3. Uzlaşma Müessesesine Yöneltilen Eleştiriler.................................................... 45
1.3.3.1. Cezaların Etkinliğini Azaltması .......................................................... 45
1.3.3.2. Vergi Affı Niteliğine Sahip Olması .................................................... 45
1.3.3.3. Vergi İncelemesinin Etkinliğini Azaltması......................................... 46
1.3.3.4. Uzlaşma Komisyonlarına Yönelik Eleştiriler ..................................... 47
1.3.3.5. Yargı Mercilerinin Görev Alanına Müdahaleye Neden Olması ......... 49
1.3.3.6. Vergilendirmede Etkinliği Azaltması ve
Vergi Adaletsizliğine Yol Açması ..................................................... 50
1.3.3.7. Eşitlik İlkesini Zedelediği Yönünde Eleştiriler................................... 50
1.3.3.8. Kanunilik İlkesini Zedelediği Yönünde Eleştiriler ............................. 51
1.3.3.9. VUK’da Yer Alan Uzlaşmaya Başvuruda Aranan
Şartlara Yöneltilen Eleştiriler............................................................. 52
1.3.4. Seçilmiş Bazı Ülke Vergi Sistemlerinde Uygulanan Uzlaşma Müesseseleri ... 54
1.3.4.1. ABD’de Uygulanan Uzlaşma Müessesesi........................................... 55
1.3.4.2. Fransa’da Uygulanan Uzlaşma Müessesesi ........................................ 59
x
1.3.4.3. İngiltere’de Uygulanan Uzlaşma Müessesesi ..................................... 63
1.3.4.4. Almanya’da Uygulanan Uzlaşma Müessesesi .................................... 66
2 BÖLÜM............................................................................................................................. 70
2. TARHİYAT ÖNCESİ UZLAŞMA................................................................................... 70
2.1. Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı ...................................................................... 72
2.1.1. Yetki Bakımından Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı.............................. 74
2.1.2. Tarh Yöntemi Bakımından Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı ................ 74
2.1.3. Vergi Türü Bakımından Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı..................... 75
2.1.4. Ceza Türü Bakımından Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı ...................... 75
2.1.5. Miktar Bakımından Tarhiyat Öncesi Uzlaşmanın Kapsamı............................ 77
2.2. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Komisyonları.................................................................... 78
2.3. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talebi ve Kısmi Uzlaşma ................................................. 80
2.3.1. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talebi ..................................................................... 80
2.3.2. Kısmi Uzlaşma................................................................................................. 86
2.4. Uzlaşma Talebinin İncelenmesi ve Uzlaşmaya Davet............................................... 87
2.4.1. Uzlaşma Talebinin İncelenmesi....................................................................... 87
2.4.2. Uzlaşmaya Davet ............................................................................................. 87
2.5. Uzlaşma Görüşmelerinin Yapılması.......................................................................... 89
2.6. Uzlaşma Tutanaklarının Düzenlenmesi ve Tutanakların Kesinliği ........................... 91
2.6.1. Uzlaşma Tutanaklarının Düzenlenmesi........................................................... 91
2.6.1.1. Uzlaşmanın Sağlanması Durumunda Tutanağın Düzenlenmesi....... 94
2.6.1.2. Uzlaşmanın Temin Edilmemiş Sayılması Durumunda Tutanağın
Düzenlenmesi .................................................................................. 95
2.6.1.3.Uzlaşmanın Sağlanamaması Durumunda Tutanağın Düzenlenmesi . 95
2.6.2. Uzlaşma Tutanağının Kesinliği ....................................................................... 96
xi
2.7. Uzlaşmanın Sonuçlarının Etkileri.............................................................................. 97
2.7.1. Uzlaşmanın Sağlanması Sonuçlarının Etkileri ................................................ 98
2.7.1.1. Uzlaşma Talebinde Bulunanın Hakları Üzerindeki Etkisi .................. 98
2.7.1.2. İdari Başvuru Hakkı Üzerindeki Etkisi ............................................... 98
2.7.1.3. Dava Açma Hakkı Üzerindeki Etkisi.................................................. 99
2.7.1.4. Cezalarda İndirimden Yararlanma Hakkı Üzerine Etkisi ................. 100
2.7.1.5. Uzlaşmanın Sağlanması Durumunda Ödeme.................................... 101
2.7.2. Uzlaşmanın Temin Edilememesi ve Uzlaşmaya Varılamaması
Sonuçlarının Etkileri..................................................................................... 103
2.7.2.1. Uzlaşmaya Başvuru Hakkı Üzerindeki Etkisi................................... 104
2.7.2.2. Dava Açma Hakkı Üzerindeki Etkisi................................................ 105
2.7.2.3. Cezalarda İndirimden Yararlanma Hakkı Üzerindeki Etkisi ............ 107
3. BÖLÜM.......................................................................................................................... 108
3. TARHİYAT SONRASI UZLAŞMA .............................................................................. 108
3.1. Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Kapsamı.................................................................... 108
3.1.1. Tarh Yöntemi Bakımından Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Kapsamı........... 109
3.1.2. Vergi Türü Bakımından Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Kapsamı................ 111
3.1.3. Ceza Türü Bakımından Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Kapsamı................. 113
3.2. Tarhiyat Sonrası Uzlaşmanın Şartları...................................................................... 115
3.2.1. Vergi Ziyaının Mükellefin Kanun Hükümlerine Yeterince
Nüfuz Edememesinden Kaynaklanması..................................................... 116
3.2.2. Vergi Ziyaının VUK’un 369. Maddesinde Belirtilen Yanılma
Halinden Kaynaklanması ........................................................................... 117
3.2.3. Vergi Ziyaının VUK’un 116-118. Maddelerinde Düzenlenen Vergi
Hatalarından Birinin ya da Başka Bir Maddi Hatadan Kaynaklanması..... 119
xii
3.2.4. Vergi Ziyaının İdare ile Yargı Organlarının Görüş
Farklılığından Kaynaklanması ................................................................... 121
3.3. Uzlaşma Komisyonları ............................................................................................ 122
3.3.1. Uzlaşma Komisyonlarının Oluşumu.............................................................. 123
3.3.2. Uzlaşma Komisyonlarının Yetkisi................................................................. 124
3.3.2.1. Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulan Yerlerde
Uzlaşma Komisyonlarının Yetkisi ................................................... 125
3.3.2.2. Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulmayan Yerlerde
Uzlaşma Komisyonlarının Yetkisi ................................................... 127
3.3.2.3. Uzlaşma Komisyonlarının Toplanma ve Karar Yeter Sayısı ............ 128
3.3.3. Uzlaşma Komisyonu Kararlarının Hukuki Niteliği....................................... 128
3.4. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Talebi............................................................................. 130
3.4.1. Kısmi Uzlaşma Talebi...................................................................................... 132
3.4.2. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Talebinde Bulunma Süresi..................................... 133
3.4.3. Uzlaşma Talebinde Bulunma Süresinin Başlaması ve Sona Ermesi ............... 134
3.4.4. VUK’da Yer Alan Özel Durumların Tarhiyat Sonrası Uzlaşma
Talep Süresine Etkisi....................................................................................... 135
3.4.5. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Talebinin Dava Açma Yoluna Etkisi..................... 137
3.5. Uzlaşma Talebinin İncelenmesi ve Uzlaşmaya Davet............................................. 138
3.5.1. Uzlaşma Talebinin İncelenmesi ....................................................................... 138
3.5.2. Uzlaşmaya Davet ............................................................................................. 141
3.6. Uzlaşma Görüşmelerinin Yapılması........................................................................ 143
3.7. Uzlaşma Tutanaklarının Düzenlenmesi ve Tutanakların Kesinliği ......................... 145
3.7.1. Uzlaşma Tutanaklarının Düzenlenmesi ........................................................... 145
3.7.1.1. Uzlaşmanın Temin Edilememesi Durumunda
Tutanağın Düzenlenmesi ..................................................................... 145
xiii
3.7.1.2. Uzlaşmanın Sağlanamaması Durumunda Tutanağın Düzenlenmesi... 146
3.7.1.3. Uzlaşmanın Sağlanması Durumunda Tutanağın Düzenlenmesi.......... 147
3.7.2. Uzlaşma Tutanaklarının Kesinliği ................................................................. 147
3.8. Uzlaşmanın Sonuçlarının Etkileri............................................................................ 150
3.8.1. Uzlaşmanın Sağlanamaması Sonuçlarının Etkileri .......................................... 150
3.8.1.1. Uzlaşma ve Başvuru Hakkı Üzerindeki Etkisi.................................. 151
3.8.1.2. Dava Açma Hakkı Üzerindeki Etkisi................................................ 151
3.8.1.3. Cezalarda İndirimden Yararlanma Hakkı Üzerindeki Etkisi ............ 153
3.8.1.4. Üzerinde Uzlaşılamayan Vergi ve Cezanın Ödenmesi ..................... 154
3.8.2. Uzlaşmanın Sağlanması Sonuçlarının Etkileri .............................................. 155
3.8.2.1. Tarafların Dava Açma Hakkı Üzerindeki Etkisi............................... 156
3.8.2.2. Vergi Dairesinin İnceleme Yapma Yetkisine Etkisi ......................... 158
3.8.2.3. Cezalarda İndirimden Yararlanma Hakkı Üzerindeki Etkisi ............ 159
3.8.2.4. Uzlaşmanın Sağlanması Durumunda Uzlaşılan Vergi ve Cezanın
Ödenmesi ......................................................................................... 160
4. BÖLÜM.......................................................................................................................... 162
4. TÜRKİYE’DE UZLAŞMA MÜESSESESİNE İLİŞKİN VERİLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ VE AYDIN İLİNDEKİ MESLEK MENSUPLARINA
UYGULANAN ANKET ÇALIŞMASININ VERİLERİ KULLANILARAK
YAPILAN Kİ-KARE ANALİZİ İLE UZLAŞMAYI TERCİH ETME
İSTEKLİLİĞİNİN BELİRLEYİCİLERİNİN SIRALI PROBİT YÖNTEMİYLE
TAHMİNİ .................................................................................................................... 162
4.1. Türkiye’de Uzlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi ................................................ 162
4.1.1. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi .............................. 162
4.1.2. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi ............................. 163
xiv
4.2. Aydın İlindeki Meslek Mensuplarına Uygulanan Anket Çalışmasının Verileri
Kullanılarak Yapılan Ki-Kare Analizi ve Uzlaşmayı Tercih Etme İstekliliğinin
Belirleyicilerinin Sıralı Probit Yöntemi ile Tahmini............................................. 170
4.2.1. Araştırmanın Amacı, Konusu ve Yöntemi .................................................... 170
4.2.2. Veri Toplama Tekniği.................................................................................... 171
4.2.3. Anket Çalışmasının Verileri Kullanılarak Yapılan Ki-Kare Analizi............. 172
4.2.4. Uzlaşmayı Tercih Etme İstekliliğinin Belirleyicilerinin Sıralı Probit
Yöntemi ile Tahmini.................................................................................... 201
5. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................ 209
6. KAYNAKLAR............................................................................................................... 218
7. EKLER ........................................................................................................................... 234
ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 240 |
tr_TR |
dc.language.iso |
tur |
tr_TR |
dc.publisher |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü |
tr_TR |
dc.rights |
info:eu-repo/semantics/openAccess |
tr_TR |
dc.subject |
Vergi Uyuşmazlığı, İdari Çözüm Yolları, Uzlaşma, Tarhiyat Öncesi Uzlaşma, Tarhiyat Sonrası Uzlaşma, Ampirik Analiz |
tr_TR |
dc.subject |
Tax Dispute, Administrative Remedies, The Compromise, Pre-Assessment Compromise, Post-Assessment Compromise, Empirical Analysis |
tr_TR |
dc.title |
Türk vergi hukukunda uzlaşma müessesesinin işleyişinin meslek mensupları açısından değerlendirilmesi: Aydın iline yönelik ampirik bir analiz |
tr_TR |
dc.title.alternative |
Evaluation of the functioning of the compromise institution in turkish tax law in terms of profession members: an empirical analysis for the city of Aydin |
tr_TR |
dc.type |
doctoralThesis |
tr_TR |
dc.contributor.department |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Ana Bilim Dalı |
tr_TR |