Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde (Kobi)  Kayıt Dışı İstihdam Sorunu: Aydın İli Örneği

DSpace Ana Sayfası
→
Tez
→
Yüksek Lisans
→
Öğe Göster

dc.contributor.advisor	Erol, Hatice
dc.contributor.author	Demirtaş, Serkan
dc.date.accessioned	2021-10-13T07:13:03Z
dc.date.available	2021-10-13T07:13:03Z
dc.date.issued	2020
dc.date.submitted	2020
dc.identifier.uri	http://hdl.handle.net/11607/4334
dc.description.abstract	KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE (KOBİ) KAYIT DIŞI İSTİHDAM SORUNU: AYDIN İLİ ÖRNEĞİ Serkan DEMİRTAŞ Yüksek Lisans Tezi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Hatice EROL 2020, XXI + 113 sayfa Çalışanların sarf ettikleri emeğin gün veya kazanç (ücret) olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlara eksik bildirilmesi veya hiç bildirilmemesi şeklinde görülen ve işsizlik, gelir yetersizliği, enflasyon, istihdam üzerindeki mali yüklerin fazlalığı, denetimlerin yeterli ve etkin olmaması, hızlı nüfus artışı, eğitim seviyesinin düşük olması, göç, gibi sosyal, ekonomik ve idari birçok nedeni olan kayıt dışı istihdamın; çalışanların sosyal güvenceden ve yasaların koruyucu hükümlerinden mahrum kalması, sosyal güvenlik kurumunun sunduğu sağlık hizmetlerinden yararlanamaması, iş sağlığı ve güvenliğinden mahrum kalarak kötü çalışma şartlarında ve yetersiz ücretlerle çalışmak zorunda kalması, işverenler arasında haksız rekabete yol açması, kayıtlı istihdamda yer alan işletmeleri kayıt dışılığa yönlendirebilmesi, devletlerin gelir kaybı yaşaması, kamu hizmetlerinin aksaması, sunulan hizmet kalitesinin düşmesi ve mali dengeyi bozması gibi olumsuz etkileri bulunmaktadır. Kayıt dışı istihdam en yoğun Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ)’lerde görülmektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren işletmeler incelendiği zaman toplam işletmelerin yaklaşık %99’nu KOBİ’ler oluşturmaktadır. KOBİ’ler arasında kayıt dışı istihdam ise en fazla mikro işletmelerde (on kişiden az çalışanın olduğu işletmeler) görülmektedir. Türkiye’de 2000’li yıllarda %50 civarında olan kayıt dışı istihdam oranı yapılan çalışmaların etkisiyle günümüzde %31 civarına düşmüş olmakla birlikte, mikro işletmelerde bu oran hala %56’dır. Bu çalışmanın iki amacı bulunmaktadır. Birinci amacı; Aydın İlinde faaliyet gösteren mikro işletmelerde kayıt dışı istihdamın mevcut durumunu, nedenlerini ve boyutlarını ortaya koymaktır. Çalışmanın ikinci amacı ise; sigortalılık tespitine yönelik denetim yapılan işletmelerle yapılmayan işletmeler arasında ve istihdam teşviklerinden haberdar olan vi işletmelerle söz konusu teşviklerden haberdar olmayan işletmeler arasında kayıt dışı istihdam oranları bakımından fark bulunup bulunmadığını araştırmaktır. Araştırma amaçlarına ulaşmak için; Aydın’da tarım dışında faaliyet gösteren 104 mikro işletme ve 270 çalışanı kapsayan alan araştırması yapılmıştır. Alan araştırması kapsamında nicel (anket) ve nitel (mülakat) araştırma yöntemleri (karma yöntem) bir arada kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; çalışanların %22,6’sının kayıt dışı çalıştığı, çalışanlar açısından kayıt dışı istihdamın en önemli nedeninin %47,8 ile işsizlik, işletmeler açısından ise %44,2 ile sigorta primleri ve vergilerin yüksekliği olduğu, kayıt dışı istihdamın kadınlarda, 55 ve üzeri yaş grubunda, eğitim seviyesi düşük olanlarda, yarı zamanlı çalışanlarda, 2.000 TL’nin altında ücret alanlarda ve ücret dışı gelir/aylık ya da burs alanlarda daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda ayrıca; işletmelerin %39,4’ünün kayıt dışı işçi çalıştırdığı, kayıt dışı istihdamın %65,3 ile en fazla yiyecek – içecek (kafe, lokanta v.b) sektöründe görüldüğü, sigortalılık tespitine yönelik denetim yapılmış işletmelerin denetim yapılmamış işletmelerden %19,2, istihdam teşviklerinden haberdar olan işletmelerin söz konusu teşviklerden haberdar olmayan işletmelerden %31,2 daha az kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilmiştir.	tr_TR
dc.description.tableofcontents	İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv ÖZET ....................................................................................................................................... v ABSTRACT ..........................................................................................................................vii ÖNSÖZ...................................................................................................................................ix TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................. xv GRAFİKLER DİZİNİ.........................................................................................................xviii EKLER DİZİNİ ....................................................................................................................xix KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................................... xx GİRİŞ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM .............................................................................................................................. 3 1 KAYIT DIŞI EKONOMİ VE KAYIT DIŞI İSTİHDAM KAVRAMLARI........................ 3 1.1. KAYIT DIŞI EKONOMİ ................................................................................................. 3 1.1.1. Kayıt Dışı Ekonominin Tanımı................................................................................. 3 1.1.2. Kayıt Dışı Ekonominin Nedenleri ............................................................................ 4 1.1.3. Kayıt Dışı Ekonominin Sonuçları............................................................................. 5 1.2. KAYIT DIŞI İSTİHDAM ................................................................................................ 6 1.2.1. Kayıt Dışı İstihdam Tanımı ...................................................................................... 6 1.2.2. Kayıt Dışı İstihdam Türleri....................................................................................... 8 1.2.2.1. Çalışması Hiç Bildirilmeyenler...................................................................... 8 1.2.2.1.1. Yabancı Kaçak İşçiler........................................................................ 8 1.2.2.1.2. Çocuk İşçiler ...................................................................................... 9 1.2.2.1.3. Sosyal Güvenlik Kurumlarından Gelir ya da Aylık Alanlar............ 10 1.2.2.1.4. Kısmi (Yarı) Zamanlı Çalışanlar ..................................................... 10 1.2.2.1.5. Kadın Çalışanlar............................................................................... 11 xi 1.2.2.2. Çalışması Eksik Bildirilenler........................................................................ 12 1.2.2.2.1. Çalışma Ücretinin Eksik Bildirilmesi .............................................. 12 1.2.2.2.2. Çalışma Sürelerinin Eksik Bildirilmesi ........................................... 12 1.2.2.2.3. Çalışılan İkinci Bir İşin Bildirilmemesi........................................... 13 1.2.3. Kayıt Dışı İstihdamın Nedenleri ............................................................................. 13 1.2.3.1. Ekonomik Nedenler...................................................................................... 13 1.2.3.1.1. İşsizlik .............................................................................................. 13 1.2.3.1.2. Enflasyon ......................................................................................... 15 1.2.3.1.3. Rekabet Gücü ve İşletmelerin Yapısı............................................... 15 1.2.3.1.4. Gelir Dağılımındaki Adaletsizlik ve Yoksulluk .............................. 16 1.2.3.2. Sosyal Nedenler............................................................................................ 16 1.2.3.2.1. Nüfus Artışı ve Çarpık Kentleşme ................................................... 17 1.2.3.2.2. Eğitim Seviyesi ve Bilgi Eksikliği................................................... 17 1.2.3.2.3. Çalışma Hayatındaki Değişim ......................................................... 17 1.2.3.2.4. Kamuya Olan Güvensizlik............................................................... 18 1.2.3.3. Mali, İdari ve Yasal Sistemden Kaynaklanan Nedenler............................... 18 1.2.3.3.1. Denetim ve Ceza Yetersizliği .......................................................... 19 1.2.3.3.2. Mali Sistemden Kaynaklanan Nedenler........................................... 19 1.2.3.3.3. Bürokratik Nedenler ........................................................................ 20 1.2.3.3.4. Siyasi Nedenler................................................................................ 21 1.2.4. Kayıt Dışı İstihdamın Etkileri................................................................................. 21 1.2.4.1. Kayıt Dışı İstihdamın Olumlu Etkileri ......................................................... 22 1.2.4.1.1. İstihdam Üzerindeki Etkisi .............................................................. 22 1.2.4.1.2. Gelir Üzerindeki Etkisi .................................................................... 22 1.2.4.1.3. İşletmelerin Rekabet Güçlerine Etkisi ............................................. 23 1.2.4.1.4. Kaynak Dağılımına Etkisi................................................................ 23 1.2.4.2. Kayıt Dışı İstihdamın Olumsuz Etkileri....................................................... 23 xii 1.2.4.2.1. Sosyal Güvenlik Sistemi Üzerindeki Etkisi..................................... 24 1.2.4.2.2. Mali Açıdan Etkisi ........................................................................... 24 1.2.4.2.3. Çalışanlar Üzerindeki Etkisi ............................................................ 25 1.2.4.2.4. Rekabet Üzerindeki Etkisi ............................................................... 25 1.2.4.2.5. Gelir Dağılımı Üzerine Etkisi .......................................................... 26 1.2.4.2.6. Refah Kaybı ..................................................................................... 26 1.2.4.2.7. Ekonomik Verilerin Değerlendirilmesi Üzerindeki Etkisi .............. 27 2. BÖLÜM ............................................................................................................................ 28 2. TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI İSTİHDAM ........................................................................ 28 2.1. Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Nedenleri........................................................ 28 2.1.1. Sosyal Nedenler............................................................................................... 28 2.1.1.1. Nüfus Artışı......................................................................................... 28 2.1.1.2. Eğitim Seviyesi ................................................................................... 29 2.1.1.3. Çocuk İşgücü ...................................................................................... 30 2.1.1.4. Yabancı Kaçak İşçiler......................................................................... 33 2.1.1.5. Kadın İşçiler........................................................................................ 34 2.1.2. Ekonomik Nedenler......................................................................................... 36 2.1.2.1. Enflasyon ............................................................................................ 36 2.1.2.2. İşsizlik ................................................................................................. 38 2.1.2.3. Gelir Dağılımındaki Adaletsizlik........................................................ 39 2.1.2.4. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ).......................................... 40 2.1.3. Mali, İdari ve Yasal Sistemden Kaynaklanan Nedenler.................................. 43 2.1.3.1. İstihdam Üzerindeki Mali Yükler ....................................................... 43 2.1.3.2. Denetim ve Cezaların Yetersizliği ...................................................... 44 2.1.3.2. Bürokratik Nedenler............................................................................ 46 2.1.3.4. Çalışma Yasalarından Kaynaklanan Nedenler.................................... 46 2.2. Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Boyutları .............................................................. 49 xiii 2.2.1. Türkiye’de Toplam İstihdam İçerisindeki Kayıt Dışı İstihdam .................... 49 2.2.2. Sektörlere Göre Kayıt Dışı İstihdam............................................................. 50 2.2.3. İşteki Duruma Göre Kayıt Dışı İstihdam ...................................................... 51 2.2.4. Eğitim Durumuna Göre Kayıt Dışı İstihdam ................................................ 52 2.2.5. Cinsiyete Göre Kayıt Dışı İstihdam .............................................................. 53 2.2.6. Sektör ve Cinsiyete Göre Kayıt dışı İstihdam............................................... 54 2.2.7. Yaş Gruplarına Göre Kayıt Dışı İstihdam..................................................... 55 2.2.8. Çalışma Biçimlerine Göre Kayıt Dışı İstihdam ............................................ 56 2.2.9. Bölgelere Göre Kayıt Dışı İstihdam.............................................................. 57 2.2.10. İşyeri Büyüklüklerine Göre Kayıt Dışı İstihdam........................................... 58 2.3. Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamla Mücadelede SGK ve İŞKUR Teşvikleri.............. 59 2.3.1. 5510 Sayılı Kanun’unda Yer Alan Teşvik ve İndirimler ................................ 59 2.3.1.1. Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortası İşveren Hissesinden 5 Puanlık İndirim ................................................................................................ 59 2.3.1.2. Yurtdışına Götürülen/Gönderilen Sigortalılar İçin Uygulanan 5 Puan İndirim ................................................................................................ 59 2.3.1.3. İlave 6 Puanlık İndirim ....................................................................... 60 2.3.1.4. Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararlar Uyarınca Uygulanan Teşvik............................................................................... 60 2.3.1.5. Genç Girişimci Teşviki....................................................................... 60 2.3.1.6. 4/b (Bağ-Kur) 5 Puan Teşviki............................................................. 60 2.3.1.7. Asgari ücret desteği............................................................................. 61 2.3.2. 4447 Sayılı Kanun’unda Yer Alan Teşvik ve İndirimler ................................ 61 2.3.2.1. İşsizlik Ödeneği Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Prim Teşviki........................................................................................ 61 2.3.2.2. Genç, Kadın ve Mesleki Belge Sahibi Olanların İstihdamına Yönelik Teşviki ................................................................................................ 61 2.3.2.3. İşbaşı Eğitim Programını Tamamlayanların İstihdamına Yönelik Teşviki ................................................................................................ 62 xiv 2.3.2.4. İlave İstihdam Teşviki......................................................................... 62 2.4. Aydın Hakkında Genel Bilgiler ................................................................................. 62 2.5. Aydın İlindeki İşgücüne İlişkin Bilgiler .................................................................... 66 3. BÖLÜM ............................................................................................................................ 69 3. AYDIN’DAKİ KOBİ’LERDE KAYIT DIŞI İSTİHDAM ............................................... 69 3.1. Araştırmanın Amacı................................................................................................... 69 3.2. Araştırmanın Önemi................................................................................................... 69 3.3. Araştırmanın Kapsamı ve Sınırları ............................................................................ 71 3.4. Araştırmanın Yöntemi ............................................................................................... 71 3.5. Verilerin Analizi ........................................................................................................ 72 3.6. Araştırma Bulguları ................................................................................................... 72 3.7. Tartışma ..................................................................................................................... 93 4. SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................................ 96 5. KAYNAKLAR ............................................................................................................... 101 6. EKLER ........................................................................................................................... 110 Ek 1: Çalışanlara Yönelik Anket Formu......................................................................... 110 Ek 2: İşletmelere Yönelik Anket Formu......................................................................... 111 Ek 3: Kurum İzin Formu................................................................................................. 112 ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 113	tr_TR
dc.language.iso	tur	tr_TR
dc.publisher	Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü	tr_TR
dc.rights	info:eu-repo/semantics/openAccess	tr_TR
dc.subject	Kayıt Dışı İstihdam, Sosyal Güvenlik, Denetim	tr_TR
dc.title	Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde (Kobi) Kayıt Dışı İstihdam Sorunu: Aydın İli Örneği	tr_TR
dc.type	masterThesis	tr_TR
dc.contributor.department	Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi Ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı	tr_TR