Özet:
EBEVEYNLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ VE PARONOYAK EBEVEYNLİĞİN SOSYO KÜLTÜREL TEMELLERİ
Şeyda KANKURDAN
Yüksek Lisans Tezi, Sosyoloji Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Kayhan DELİBAŞ
2020, XVII + 130 Sayfa
Tarihsel süreçte aile, ebeveynlik ve çocukluğun tanımı, çocuğa yüklenen anlamlar
değişiklikler göstermiştir. Yerleşik yaşama geçişle birlikte toplumların temel kurumlarından
birisi halini almış olan aile kurumu hem evrensel bir nitelik kazanmış hem de binlerce yıldır
varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Aile ve ebeveyn toplumsallaşma sürecinde ilk basamak
olması ve kültürel değerlerin kuşaklar arası aktarımını sağlaması nedeniyle oldukça önemli
bir araştırma konusudur (Nomaguchi K., ve Milkie M.A., 2017; Chan, T. W ve Koo, A.,
2011 ). Toplumsal alandaki yapısal değişim ve dönüşümler bireylerin düşünme biçimini
tutum ve davranışlarını doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Bu süreç aile içi
ilişkilerde sadece ebeveynler arası ilişkileri değil, çocuğun aile içindeki ve toplumdaki
konumlarını da dönüştürmektedir. 1990’lı yılların sonlarından bu yana Batı Avrupa’da
ortaya çıkan ve artarak devam eden ‘paranoyak ebeveynlik’ yeni bir ebeveynlik sitili olarak
2000’li yılların ortalarından itibaren ülkemizde de görünürlük kazanmıştır. Yaygın olarak
karşımıza çıkan bu ebeveynlik sitili, çocukların nasıl yetiştirilmesi gerektiği, çocuğun
psikolojik, bilişsel ve fiziksel gelişimlerinin nasıl olmasına dair hemen her şeyi ebeveynlerin
temel sorumluluğu olarak tanımlamıştır. Ebeveynliği yeni baştan öğrenilmesi gereken bir
göreve dönüştürmesi beklenebileceği gibi, ebeveynliğin anksiyete, kaygı, güvenlik endişesi
ve paranoyaklığın gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Araştırmanın amacı paranoyak ebeveynliği ortaya çıkaran sosyo-kültürel
nedenlerinin ortaya konularak ebeveynlerin düşünme biçimlerine, tutum ve davranışlarına,
gündelik yaşam pratiklerine yansımalarının incelenmesi olarak belirlenmiştir. Araştırmada
nicel araştırma tekniği üzerinden kotalı anket uygulaması yapılmıştır. Araştırmada nicel
araştırma yöntemi, kotalı örneklemle dayalı olarak seçilmiş olan 341 ebeveyne anket
uygulanmıştır. 18 yaş ve üzeri, evli, 25 yaş altı çocuk sahibi olan Aydın ilinde ikamet eden
ebeveynlerle görüşülmüştür.
vi
Araştırma sorunsalı üç bağlam üzerinden incelenmiştir. Birinci bağlam ailenin
tanımı, tarihçesi, çocuğun tanımı, tarihçesi ve çocukluğa yüklenen anlamlar olarak ele
alınmıştır. Ailenin ve çocuğun tanımı ve tarihçesini anlamak araştırmada ebeveynlik
süreçlerinden bahsetmeden önce anlaşılması gereken önemli bir konu olarak karşımıza
çıkmaktadır. İkinci bağlam bireylerin yaşamlarını risklere yüklenen olumsuz anlamlar
üzerinden değerlendirerek düşünme biçimlerini ve gündelik yaşam pratiklerini risk toplumu
perspektifinden değerlendirmeleri üzerine kurulmuştur. Araştırmanın üçüncü ekseni
geçmişten günümüze ebeveynlik tutumları ve tanımlamaları, uzmanlığın toplumsal yaşam
üzerindeki etkisi paranoyak ebeveynliğin ortaya çıkışında etkili olan diğer süreçler üzerinde
durulmuştur.