dc.contributor.advisor |
Şenkayas, Hüseyin |
|
dc.contributor.author |
Uzundağ, Şükrü |
|
dc.date.accessioned |
2021-10-13T07:10:26Z |
|
dc.date.available |
2021-10-13T07:10:26Z |
|
dc.date.issued |
2020 |
|
dc.date.submitted |
2020 |
|
dc.identifier.uri |
http://hdl.handle.net/11607/4327 |
|
dc.description.abstract |
TEHLİKELİ MADDE TAŞIMACILIĞINDA RİSK ANALİZİ YAPILARAK
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ İLE GÜZERGÂH BELİRLENMESİ
Şükrü UZUNDAĞ
Doktora Tezi, İşletme Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Hüseyin ŞENKAYAS
2020, XXX+ 200 sayfa
Dünyadaki ekonomik büyüme ve teknolojik gelişmelere paralel olarak tüm sanayi
sektöründeki gelişmeler neticesinde gerekli olan ticari ürünlerin hammaddesi olan tehlikeli
maddelerin kullanılması son yıllarda artış göstermiştir. Tehlikeli madde taşımacılığı 1970’li
yıllardan günümüze kadar üzerinde sürekli çalışılan bir konu olmuştur. Özellikle tehlikeli
madde taşımacılığı esnasında karşılaşılabilecek tüm riskleri en küçükleme konusu hem
kamu kurumlarının hem de firmaların dikkatini çekmiştir.
Çalışmada ulusal ve uluslarası mühimmat ve patlayıcı taşımacılığı yapan bir kamu
kurumunda tüm riskleri (nüfus yoğunluğu, kaza olasılığı, trafik yoğunluğu, terör/sabotaj)
dikkate alarak coğrafi bilgi sistemi ArcMap 10.2.2 programı vasıtasıyla riskleri en
küçükleyen en uygun güzergâhları bulmak amaçlanmıştır. Çalışmada kullanılan bölge için
elde edilen tüm veriler CBS’ye girişi yapılmış ve şebeke tasarlanmış müteakiben nüfus
yoğunluğu, zaman, mesafe, trafik yoğunluğu ve terör verilerine göre en uygun güzergâhlar
tespit edilmiştir. Ayrıca uzman personel görüşleri alınarak oluşturulan risk kriterleri
belirlenen üç senaryoya göre AHP kullanılarak analiz edilmiştir.
AHP tekniği ile belirlenen risk kriterlerinin ağırlık dereceleri hesaplanmış ve Çok
Kriterli Karar Verme yöntemlerinden olan VİKOR ve MOORA ile tüm yol dilimlerine ait
girilen değerler analiz edilmiştir. Elde edilen değerler neticesinde karar verme aracı olan
coğrafi bilgi sistemi ile risklerin minimize edildiği en uygun güzergâhlar bulunmuştur. Son
olarak tehlikeli madde taşımacılığında oluşabilecek anlık durumlara karşı dinamik olarak en
uygun güzergâhlar elde edilmiştir. |
tr_TR |
dc.description.tableofcontents |
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii
BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI................................................................................ v
ÖZET.....................................................................................................................................vii
ABSTRACT ...........................................................................................................................ix
ÖNSÖZ...................................................................................................................................xi
SİMGELER DİZİNİ............................................................................................................xvii
ŞEKİLLER DİZİNİ..............................................................................................................xix
ÇİZELGELER DİZİNİ.........................................................................................................xxi
FOTOĞRAFLAR DİZİNİ..................................................................................................xxiii
FORMÜLLER DİZİNİ........................................................................................................ xxv
EKLER DİZİNİ.................................................................................................................xxvii
KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................................................xxix
GİRİŞ....................................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 4
1. KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE................................................................... 4
1.1. Tehlikeli Maddeler ve Tehlikeli Madde Taşımacılığı ................................................. 4
1.2. Tehlikeli Maddelerin Sınıflandırılması........................................................................ 8
1.2.1. Sınıf 1: Patlayıcı ve Patlayıcı İçeren Madde ve Nesneler................................ 10
1.2.2. Sınıf 2: Gazlar.................................................................................................. 12
1.2.3. Sınıf 3: Yanıcı Sıvı Maddeler.......................................................................... 14
1.2.4. Sınıf 4: Yanıcı Katı Maddeler.......................................................................... 16
1.2.5. Sınıf 5: Yakıcı (Oksitleyici) ve Organik Peroksit Maddeler ........................... 18
1.2.6. Sınıf 6: Zehirleyici ve Bulaşıcı Maddeler........................................................ 20
1.2.7. Sınıf 7: Radyoaktif Maddeler .......................................................................... 21
1.2.8. Sınıf 8: Aşındırıcı Maddeler............................................................................ 22
1.2.9. Sınıf 9: Farklı Tehlikeleri Olan Maddeler ....................................................... 23
xiv
1.3. Tehlikeli Maddelerin Paketlenmesi........................................................................... 24
1.4. Tehlikeli Maddelerin Yüklenmesi ve Boşaltılması ................................................... 27
1.5. Tehlikeli Maddelerin Taşınmasında Kullanılan Araçlar........................................... 29
1.5.1. Kara Yollarında Kullanılan Araçlar ................................................................ 30
1.5.2. Deniz Yollarında Kullanılan Araçlar .............................................................. 30
1.5.3. Demir Yollarında Kullanılan Araçlar.............................................................. 31
1.5.4. Hava Yollarında Kullanılan Araçlar................................................................ 31
1.6. Tehlikeli Madde Taşımacılığına İlişkin Mevzuat...................................................... 32
1.6.1. Tehlikeli Maddelerin Kara Yolu ile Taşınmasına Yönelik Çok Taraflı
Avrupa Anlaşması (ADR)................................................................................ 32
1.6.2. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Sınırlı Taşıma Kuralları ............................ 34
1.7. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Meydana Gelen Kaza ve Ekonomik Durum ....... 35
1.8. Mühimmat ve Patlayıcıların Taşınması..................................................................... 37
1.8.1. Mühimmat ve Patlayıcıların Taşınmasında Sınırlamalar................................ 39
1.8.2. Mühimmat ve Patlayıcı Maddelerin İşaretlenmesi.......................................... 42
1.8.3. Mühimmat ve Patlayıcıların Karayolu ile Taşınması...................................... 43
1.8.4. Mühimmat ve Patlayıcıların Demiryolu ile Taşınması ................................... 46
1.8.5. Mühimmat ve Patlayıcıların Denizyolu ile Taşınması.................................... 46
1.8.6. Mühimmat ve Patlayıcıların Havayolu ile Taşınması ..................................... 47
1.9. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Literatür Araştırması ........................................... 47
2. BÖLÜM............................................................................................................................ 59
2. TEHLİKELİ MADDE TAŞIMACILIĞINDA RİSK ANALİZİ YAPILMASI VE
GÜZERGAH SEÇİMİNDE KULLANILABİLECEK YÖNTEMLER...................... 59
2.1. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Risk Analizi......................................................... 59
2.1.1. Riskin Tanımı ve Tehlikeli Madde Taşımacılığımda Kullanılan Risk Analiz
Modelleri.......................................................................................................... 59
2.1.2. Nüfusa Etki Risk Modeli................................................................................. 63
2.1.3. Olaylı Kaza Olma Olasılığı ............................................................................. 64
xv
2.1.4. Terör Risk Analizi ........................................................................................... 65
2.2. Coğrafi Bilgi Sistemi Yöntemi ile Risk Analizi ........................................................ 65
2.2.1. Coğrafi Bilgi Sistemi ....................................................................................... 65
2.2.2. Tehlikeli Madde Taşımacılığında CBS Analizi............................................... 66
2.2.3. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Coğrafi Bilgi Sistemi ile Risk Analizi
Yöntemi............................................................................................................ 68
2.3. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri.................. 69
2.3.1. Analitik Hiyerarşi Süreci – AHP (Analytic Hierarchy Process) Yöntemi ...... 74
2.3.2. VIKOR Yöntemi (Vise Kriterijumska Optimizacija I Kompromisno
Resenje)............................................................................................................ 84
2.3.3. MOORA Yöntemi (Multi-Objective Optimization by Ratio Analysis) .......... 89
3. BÖLÜM............................................................................................................................ 93
3. TEHLİKELİ MADDE TAŞIMACILIĞINDA RİSK ANALİZİ YAPILARAK
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ İLE GÜZERGAH BELİRLENMESİ............................ 93
3.1. Çalışmanın Uygulama Alanı...................................................................................... 93
3.2. Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve Önemi..................................................................... 94
3.3. Çalışmanın Yöntemi .................................................................................................. 97
3.4. Çalışma İçin Kullanılacak Araç ve Mühimmat Cinsi.............................................. 100
3.5. Çalışma ile İlgili Verilerin Toplanması ve Girilmesi .............................................. 101
3.5.1. CBS’ye Mesafe ve Zaman Verilerin Girilmesi ............................................. 102
3.5.2. Trafik Yoğunluğu Verilerin Girilmesi........................................................... 104
3.5.3. Kaza Sayısı Verilerin Girilmesi..................................................................... 106
3.5.4. Nüfus Verilerin Girilmesi.............................................................................. 109
3.5.5. Terör Verilerin Girilmesi............................................................................... 110
3.6. Tehlikeli Madde Taşımacılığında CBS Kullanılarak Şebeke Oluşturulması .......... 111
3.6.1. CBS’de Mesafe ve Zaman Verileri Kullanılarak En Uygun Güzergâhın
Tespit Edilmesi............................................................................................... 113
3.6.2. Nüfus Verileri Kullanılarak En Uygun Güzergâhın Tespit Edilmesi............ 117
3.6.3. Kaza Sayısı Verileri Kullanılarak En Uygun Güzergâhın Tespit Edilmesi... 119
xvi
3.6.4. Trafik Yoğunluk Verileri Kullanılarak En Uygun Güzergâhın Tespit
Edilmesi ......................................................................................................... 120
3.6.5. Terör Verileri Kullanılarak En Uygun Güzergâhın Tespit Edilmesi ............ 121
3.7. Risk Kriterlerin Belirlenmesi ve Ağırlıkların Hesaplanması .................................. 122
3.7.1. Karar Vericilerin, Risk Kriterlerin Belirlenmesi ve Kriter Değerlendirme
Anketinin Yapılması ...................................................................................... 122
3.7.2. AHP Tekniği ile Risk Kriter Ağırlıklarının Tespit Edilmesine Yönelik
Uygulama....................................................................................................... 124
3.8. Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi ile Tehlikeli Madde Taşımacılığında
Güzergâh Belirlenmesi.......................................................................................... 127
3.8.1. VİKOR Yöntemi ile Tehlikeli Madde Taşımacılığında Güzergâh
Belirlenmesi ................................................................................................... 128
3.8.2. MOORA Yöntemi ile Tehlikeli Madde Taşımacılığında Güzergâh
Belirlenmesi ................................................................................................... 136
3.9. Tehlikeli Madde Taşımacılığında Anlık Durumlar ile Karşılaşıldığında Güzergâh
Belirlenmesi .......................................................................................................... 143
4. SONUÇ VE ÖNERİLER.............................................................................................. 145
5. KAYNAKLAR............................................................................................................... 151
6. EKLER........................................................................................................................... 165
ÖZGEÇMİŞ....................................................................................................................... 199 |
tr_TR |
dc.language.iso |
tur |
tr_TR |
dc.publisher |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü |
tr_TR |
dc.rights |
info:eu-repo/semantics/openAccess |
tr_TR |
dc.subject |
Tehlikeli Madde Taşımacılığı, Risk Analizi, CBS, AHP, VİKOR, MOORA. |
tr_TR |
dc.title |
Tehlikeli Madde Taşımacılığında Risk Analizi Yapılarak Coğrafi Bilgi Sistemi İle Güzergâh Belirlenmesi |
tr_TR |
dc.type |
doctoralThesis |
tr_TR |
dc.contributor.department |
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı |
tr_TR |