DİLDE ARKAİKLİK OLGUSU VE IRAK TÜRKMEN  AĞIZLARINDAKİ DİL UNSURLARININ ARKAİKLİK  BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

DSpace Ana Sayfası
→
Tez
→
Doktora
→
Öğe Göster

dc.contributor.advisor	Nahmedov, Ahmet
dc.contributor.author	Saatçi, Önder
dc.date.accessioned	2021-10-13T06:56:52Z
dc.date.available	2021-10-13T06:56:52Z
dc.date.issued	2020
dc.date.submitted	2020
dc.identifier.uri	http://hdl.handle.net/11607/4299
dc.description.abstract	DİLDE ARKAİKLİK OLGUSU VE IRAK TÜRKMEN AĞIZLARINDAKİ DİL UNSURLARININ ARKAİKLİK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ Önder SAATÇİ Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet NAHMEDOV 2020, XXIV + 589 sayfa Türkoloji çalışmalarında dilde arkaiklik üzerinde teorik açıdan fazlaca durulmamış ve bugüne dek herhangi bir bölgenin ağzı bütün yönleriyle arkaiklik bakımından incelenmemiştir. Tezimizde bu eksiklikler göz önünde bulundurulmuş, bir yandan arkaikliğin nasıl tanımlanması gerektiği tespit edilmeye çalışılmış diğer yandan Irak Türkmen ağızlarında fonetik, morfoloji ve kelime-anlam arkaikliği araştırılmıştır. Çalışmamızda arkaikliğin bir terim olarak mahiyeti ortaya konulurken dilde değişme olgusundan yola çıkılmış, böylece dilde değişmeyen unsurların hangilerine hangi ölçütler kullanılarak arkaik hükmü verileceği üzerinde durulmuştur. Arkaikliğin etraflı bir tanımı yapıldıktan sonra da Irak Türkmen ağızları arkaiklik bakımından incelenmiştir. Tezin yürütülmesinde öncelikle yazılı metinler, gramer çalışmaları, sözlükler ve konuyla ilgili çeşitli kitap ve makalelerden yararlanılmış, yazılı kaynaklardaki bilgilerle de yetinilmemiş bölge sakinleriyle, aydınlarıyla ve alanda çalışmış uzmanlarla soruşturmalar da yapılarak konunun daha sağlıklı bir şekilde işlenmesi ve sonuca varılmasına gayret edilmiştir. Tezimizin fonetik bölümünde Irak Türkmen ağızlarındaki sesler ve ses hadiseleri incelenerek bu ağızlardaki arkaik fonetik unsurlar tespit edilmiş, morfoloji bölümünde ise bir yandan yapım ve çekim eklerinin arkaikliği araştırılmış diğer yandan bu eklerde, varsa işlev arkaikliği tespit edilme yoluna gidilmiştir. Kelime-anlam bölümünde ise kelimelerden hangilerinin veya hangi anlamlarının arkaik olduğu üzerinde durulmuştur. Tezimizde bir yandan art zamanlı metotla Türk dilinin tarihî dönemleri boyunca her bir dil unsurunun gelişimi incelenmiş, eş zamanlı metotla da Türk dilinin çeşitli lehçe ve ağızları arasında karşılaştırmalara girişilerek ilgili dil unsurunun arkaikliği hakkında hüküm verilmeye çalışılmıştır	tr_TR
dc.description.tableofcontents	İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI................................................................................ v ÖZET.....................................................................................................................................vii ABSTRACT ...........................................................................................................................ix ÖN SÖZ..................................................................................................................................xi SEMBOL VE İŞARETLER DİZİNİ...................................................................................xvii TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................xix KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................................xxi GİRİŞ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM............................................................................................................................ 22 1. TEORİK ÇERÇEVE ......................................................................................................... 22 1.1. Dilin Çeşitli Formlarının (Dil, Lehçe, Ağız, Şive, Aksan) Tanımlanması ................ 22 1.2. Irak Türkmen Ağızlarına Toplu Bakış ve Bölge Ağızlarının Kısa Dil Bilgisi .......... 35 1.2.1. Ses Bilgisi (Fonetik) ........................................................................................ 37 1.2.2. Şekil Bilgisi (Morfoloji) .................................................................................. 44 1.2.3. Kelime Bilgisi.................................................................................................. 54 1.2.4. Söz Dizimi ....................................................................................................... 56 1.3. Dilde Değişme ........................................................................................................... 56 1.3.1. Dilde Düzenli Değişmeler ............................................................................... 59 1.3.2. Dilde Düzensiz Değişmeler............................................................................. 60 1.3.3. Dili Oluşturan Unsurların Değişme Sıklığı ..................................................... 62 1.3.4. Dilde Değişmelerin Sebepleri.......................................................................... 63 1.4. Dilde Arkaiklik .......................................................................................................... 85 1.4.1. Dilde Değişim Süreçleri ve Arkaiklik ............................................................. 86 1.4.2. Dil-Yazı-Arkaiklik İlişkisi............................................................................... 88 1.4.3. Dilbilim Sözlüklerinde ve Bazı Dil Çalışmalarında “Arkaik” ve “Arkaiklik” Tanımları .......................................................................................................... 90 xiv 1.4.4. Arkaikliğin Tespitinde Bir Ölçüt Olarak Karşılaştırma .................................. 96 1.4.5. Arkaik Terimiyle İlişkili Diğer Terimler......................................................... 98 1.5. Türk Dilinde Arkaiklik ve Araştırma Alanları........................................................ 102 1.5.1. Tarihî Türk Yazı Dillerinde Arkaiklik .......................................................... 103 1.5.2. Türkiye Türkçesi Yazı Dilinde Arkaiklik ..................................................... 122 1.5.3. Çağdaş Türk Lehçelerinde Arkaiklik ............................................................ 130 1.5.4. Türkiye Türkçesi Ağızlarında Arkaiklik ....................................................... 132 1.5.5. Verintilerde ve Geri Ödünçlemelerde Arkaiklik........................................... 142 1.5.6. Alıntılarda Arkaiklik ..................................................................................... 145 1.5.7. Dil Devrimi Çalışmalarında Arkaiklik.......................................................... 146 2. BÖLÜM.......................................................................................................................... 150 2. İNCELEME..................................................................................................................... 150 2.1. Fonetik (Ses Bilgisi) ve Fonem............................................................................... 150 2.1.1. Dilde Değişme ve Ünlüler............................................................................. 153 2.1.2. Ünlülerin Arkaikleşmesindeki Bazı Etkenler................................................ 154 2.1.3. ITA’da Ünlüler ve Arkaiklik......................................................................... 155 2.1.4. Dilde Değişme ve Ünsüzler........................................................................... 244 2.1.5. Ünsüzlerin Arkaikleşmesindeki Bazı Etkenler.............................................. 244 2.1.6. ITA’da Ünsüzler ve Arkaiklik....................................................................... 245 2.1.7. Bölüm Sonuçları............................................................................................ 297 2.2. Morfoloji (Şekil Bilgisi) ve Morfem....................................................................... 298 2.2.1. Dilde Değişme ve Morfemler (Ekler) ........................................................... 301 2.2.2. Eklerin Arkaikleşmesindeki Bazı Etkenler ................................................... 303 2.2.3. ITA’da Şekil Unsurları ve Arkaiklik............................................................. 306 2.2.4. Bölüm Sonuçları............................................................................................ 382 2.3. Kelime Bilgisi (Lexicology) ve Kelime .................................................................. 383 2.3.1. Dilde Değişme ve Kelimeler......................................................................... 387 xv 2.3.2. Kelimelerin ve Anlamlarının Arkaikleşmesindeki Bazı Etkenler ................. 387 2.3.3. ITA’da Kelimeler, Anlamlar ve Arkaiklik .................................................... 388 2.3.3.1. ācıġ / ācuġ ....................................................................................... 388 2.3.3.2. aġı / āġu........................................................................................... 394 2.3.3.3. alda- / aldaġ..................................................................................... 396 2.3.3.4. armaġan........................................................................................... 404 2.3.3.5. aydır-............................................................................................... 405 2.3.3.6. az- / āzġun....................................................................................... 413 2.3.3.7. bāġırdaġ(ḫ)...................................................................................... 418 2.3.3.8. bala.................................................................................................. 420 2.3.3.9. bang (< baŋ).................................................................................... 423 2.3.3.10. bayacaġ(ḫ)..................................................................................... 426 2.3.3.11. bılaġ(ḫ) / bulaġ(ḫ) ......................................................................... 429 2.3.3.12. bítíç (< bitik < bitig)...................................................................... 431 2.3.3.13. çāpḫın (< çap-kın)......................................................................... 435 2.3.3.14. çíbín............................................................................................... 438 2.3.3.15. çígín............................................................................................... 441 2.3.3.16. çim- ............................................................................................... 443 2.3.3.17. dāmcı (< tam+çık < tam+çak) / dāmcıla- (< tam+çık+la- < tam+çak+la)........................................................................................ 446 2.3.3.18. dānına gét- (< taŋ-ın-a kit-) / dan (< taŋ) gel-............................... 449 2.3.3.19. duman............................................................................................ 455 2.3.3.20. düg- ............................................................................................... 458 2.3.3.21. emcek(g) ....................................................................................... 460 2.3.3.22. erte................................................................................................. 462 2.3.3.23. güzgí.............................................................................................. 467 2.3.3.24. iban- / yuban-................................................................................ 469 2.3.3.25. ini (Erb.)........................................................................................ 471 xvi 2.3.3.26. indí................................................................................................ 474 2.3.3.27. íste- ............................................................................................... 478 2.3.3.28. ḳēri (< ḳar-ı-ġ).............................................................................. 481 2.3.3.29. ḳēri-............................................................................................... 485 2.3.3.30. ḳāwırçaġ(ḫ)................................................................................... 487 2.3.3.31. kıḫ ................................................................................................. 490 2.3.3.32. ḳıraġ.............................................................................................. 493 2.3.3.33. köp-............................................................................................... 499 2.3.3.34. sayna-............................................................................................ 505 2.3.3.35. serçek............................................................................................ 507 2.3.3.36. sıçan.............................................................................................. 509 2.3.3.37. sırāġı ............................................................................................. 511 2.3.3.38. siy-................................................................................................ 513 2.3.3.39. sümík ............................................................................................ 515 2.3.3.40. Tārı ............................................................................................... 518 2.3.3.41. tepme ............................................................................................ 522 2.3.3.42. tepren-........................................................................................... 525 2.3.3.43. toy ................................................................................................. 530 2.3.3.44. tuluġ(ḫ) ......................................................................................... 532 2.3.3.45. tütün.............................................................................................. 536 2.3.3.46. uşaġ(ḫ).......................................................................................... 538 2.3.3.47. üz-................................................................................................. 542 2.3.3.48. yaġı ............................................................................................... 546 2.3.3.49. yanşaġ(ḫ) ...................................................................................... 548 2.3.3.50. yāzı ............................................................................................... 552 3. SONUÇ........................................................................................................................... 556 4. KAYNAKLAR............................................................................................................... 565 ÖZ GEÇMİŞ...................................................................................................................... 589	tr_TR
dc.language.iso	tur	tr_TR
dc.publisher	AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ	tr_TR
dc.rights	info:eu-repo/semantics/openAccess	tr_TR
dc.subject	Dil, Irak, Türkmen, Ağız, Arkaik	tr_TR
dc.title	DİLDE ARKAİKLİK OLGUSU VE IRAK TÜRKMEN AĞIZLARINDAKİ DİL UNSURLARININ ARKAİKLİK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ	tr_TR
dc.type	doctoralThesis	tr_TR
dc.contributor.department	AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI	tr_TR