Özet:
DİLDE ARKAİKLİK OLGUSU VE IRAK TÜRKMEN AĞIZLARINDAKİ
DİL UNSURLARININ ARKAİKLİK BAĞLAMINDA İNCELENMESİ
Önder SAATÇİ
Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet NAHMEDOV
2020, XXIV + 589 sayfa
Türkoloji çalışmalarında dilde arkaiklik üzerinde teorik açıdan fazlaca durulmamış
ve bugüne dek herhangi bir bölgenin ağzı bütün yönleriyle arkaiklik bakımından
incelenmemiştir. Tezimizde bu eksiklikler göz önünde bulundurulmuş, bir yandan
arkaikliğin nasıl tanımlanması gerektiği tespit edilmeye çalışılmış diğer yandan Irak
Türkmen ağızlarında fonetik, morfoloji ve kelime-anlam arkaikliği araştırılmıştır.
Çalışmamızda arkaikliğin bir terim olarak mahiyeti ortaya konulurken dilde değişme
olgusundan yola çıkılmış, böylece dilde değişmeyen unsurların hangilerine hangi ölçütler
kullanılarak arkaik hükmü verileceği üzerinde durulmuştur. Arkaikliğin etraflı bir tanımı
yapıldıktan sonra da Irak Türkmen ağızları arkaiklik bakımından incelenmiştir.
Tezin yürütülmesinde öncelikle yazılı metinler, gramer çalışmaları, sözlükler ve
konuyla ilgili çeşitli kitap ve makalelerden yararlanılmış, yazılı kaynaklardaki bilgilerle de
yetinilmemiş bölge sakinleriyle, aydınlarıyla ve alanda çalışmış uzmanlarla soruşturmalar
da yapılarak konunun daha sağlıklı bir şekilde işlenmesi ve sonuca varılmasına gayret
edilmiştir.
Tezimizin fonetik bölümünde Irak Türkmen ağızlarındaki sesler ve ses hadiseleri
incelenerek bu ağızlardaki arkaik fonetik unsurlar tespit edilmiş, morfoloji bölümünde ise
bir yandan yapım ve çekim eklerinin arkaikliği araştırılmış diğer yandan bu eklerde, varsa
işlev arkaikliği tespit edilme yoluna gidilmiştir. Kelime-anlam bölümünde ise kelimelerden
hangilerinin veya hangi anlamlarının arkaik olduğu üzerinde durulmuştur.
Tezimizde bir yandan art zamanlı metotla Türk dilinin tarihî dönemleri boyunca her
bir dil unsurunun gelişimi incelenmiş, eş zamanlı metotla da Türk dilinin çeşitli lehçe ve
ağızları arasında karşılaştırmalara girişilerek ilgili dil unsurunun arkaikliği hakkında hüküm
verilmeye çalışılmıştır
