Abstract:
PLANLANMIŞ DAVRANIŞ TEORİSİ BAĞLAMINDA EVLİLİĞİ
SÜRDÜRME VE SONUÇLARI
Gamze KARADAYI KAYNAK
Doktora Tezi, Klinik Psikoloji Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mehmet ESKİN
2020, XVII+ 119 sayfa
Evliliklerin sürdürülmesi zor fakat önemli bir süreçtir. Bu süreç kişinin gerek var
olan ilişkiyi devam ettirmek gerekse onarmak için belli davranışlarda bulunmasını
gerektirir. Bilimsel çalışmalar doyum sağlanan, ödülü yüksek, bedeli düşük evliliklerin
sürdürüldüğünü ve evliliklerin sürdürülmesinde sosyal çevrenin ve benlik kurgularının etkili
olduğunugöstermektedir. Doyum sağlanan, mutlu bir evliliğin hem kadın hem de erkeğin
sağlığını olumlu etkilediği görülmektedir. Evliliğin sürmesi, kişinin ilişkiyi sürdürme isteği
de dahil pek çok değişkenden etkilenmektedir. Bu çalışma kapsamında evliliği sürdürme
niyeti ve bu yönde gösterilen sürdürme davranışları “Planlanmış Davranış Teorisi (PDT)”
bağlamında ele alınmıştır. Bu amaçla evliliği sürdürme niyetine yönelik PDT temelli bir
ölçek hazırlanmış ve ölçek maddelerinin hazırlanması, geçerliği ve güvenirliğin test
edilmesi amacıyla pilot bir çalışma yapılmıştır. Ana çalışmada evliliği sürdürme niyeti ve bu
yönde gösterilen davranışlar üzerinde evlilik doyumu, algılanan ödül-bedel, benlik
kurguları, PDT değişkenleri olan inançlar, evliliğe yönelik tutum, öznel normlar ve
algılanan davranışsal kontrolün nasıl etki ettiği incelenmiştir. Ayrıca çiftlerin evliliği
sürdürme niyeti, evlilik doyumu ve ruhsal sağlık arasındaki etkileşimde ilişkiyi sürdürme
davranışlarının rolünün hem bireysel hem de ikili ilişki düzeyinde incelenmesi
amaçlanmıştır. Çalışmaya çiftlerin ikili analizleri için 168 evli çift ve PDT kapsamında yol
analizleri için de 183 kadın 178 erkek olmak üzere 361 evli kişi katılmıştır. Katılımcılara
araştırmacı tarafından pilot uygulaması gerçekleştirilmiş olan PDT’nin boyutlarını içeren
Evliliği Sürdürme Niyeti Ölçeği’nin yanı sıra İlişki Sürdürme Mekanizmaları Ölçeği, Evlilik
Yaşamı Ölçeği, Algılanan Ödül-Bedel Ölçeği, Genel Sağlık Anketi-12, İlişkisel-Özerk
Benlik Kurgusu Ölçeği ve demografik bilgi formu uygulanmıştır. Gerçekleştirilen yol
analizleri sonucunda, PDT’nde yer alan davranışsal inançlar, normatif inançlar ve kontrol
inançları boyutlarının, ana değişkenler olan davranışa yönelik tutum, öznel normlar ve
vi
algılanan davranışsal kontrolle olumlu yönde ilişkili olduğu; ancak inançlar üzerinden
çizilen modelin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. Bunun yanı sıra PDT’nin
ana değişkenlerinin yer aldığı model anlamlı bulunmuştur ve modelin sonucuna göre evliliği
sürdürmeye yönelik davranışsal tutumların, öznel normların ve algılanan kontrolün yüksek
olması evliliği sürdürme niyetini olumlu yönde etkilemekte; bunun sonucunda da sürdürme
niyeti ilişki sürdürme mekanizmalarına yol açmaktadır. Bu süreçte ilişkisel benlik kurgusu
düzeyinin yüksek olduğu kişilerin evliliği sürdürmeye yönelik daha olumlu tutumlar ve daha
yüksek öznel normlara sahip olduğu görülürken; ilişkisel benlik kurgusu düzeyinin yüksek
olmasının algılanan davranışsal kontrol ile ilişkisi anlamlı bulunmamıştır. Ayrıca PDT
değişkenlerine ek olarak, evlilik doyumunun sürdürme mekanizmaları ile ilişkisinin
istatistiksel olarak anlamlı olmadığı; ancak algılanan ödül-bedelin sürdürme mekanizmaları
üzerinde anlamlı ve orta düzeyde etkiye sahip olduğu görülmüştür. Gerçekleştirilen Aktör Partner Karşılıklı Bağımlı Aracılık Modeli analizleri sonucunda erkeklerin evliliklerini
sürdürme niyetleri ile ruh sağlıkları arasında kendilerinin sürdürme mekanizmalarını
kullanması ve partnerinin sürdürme mekanizmalarını kullanması aracılık ederken; evlilik
doyumu ve ruh sağlığı arasındaki ilişkide ise, yalnızca erkekler için partnerinin sürdürme
mekanizmalarını kullanması aracılık etmektedir. Evliliği sürdürme niyeti ve evlilik doyumu
arasındaki ilişkide sürdürme mekanizmalarını kullanmanın etkisinin incelendiği modelde,
hem kadın hem de erkeğin evliliği sürdürme niyeti ile evlilik doyumu arasında kendisinin
sürdürme mekanizmalarını kullanmasının aracılık ettiği görülürken; erkeğin evliliği
sürdürme niyeti ile kadının evlilik doyumu arasında kadının sürdürme mekanizmalarını
kullanmasının aracılık ettiği bulunmuştur. Bulgular alanyazın ışığında tartışılmış, çalışmaya
dair sınırlılıklar ele alınmış ve gelecek çalışmalar ile uygulamaya dair önerilerde
bulunulmuştur.