Ortaokul fen bilimleri öğretim programının stufflebeam değerlendirme modeli temelinde öğretmen özerkliği açısından incelenmesi

Abstract

ORTAOKUL FEN BİLİMLERİ ÖĞRETİM PROGRAMININ STUFFLEBEAM DEĞERLENDİRME MODELİ TEMELİNDE ÖĞRETMEN ÖZERKLİĞİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Okan YOLCU Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ruken AKAR VURAL 2019, XXXII + 219 sayfa Öğretmenlerin öğrenme sürecini düzenlerken bağımsız eylemlerde bulunma ve öğrenme sürecini kontrol etme becerilerine ihtiyaç duymaları öğretmen özerkliğine yönelik çalışmaların gerekliliğini göstermektedir. Öğretim programının yapısının öğretmen özerkliğini etkileyen önemli değişkenlerden biri olduğu düşünüldüğünde, öğretmenlerin programı nasıl değerlendirdikleri ve kendi özerklik düzeylerini nasıl algıladıklarını birlikte ele almak önemli hale gelmektedir. Bu çalışma, Ortaokul Fen Bilimleri öğretim programını CIPP (Context, Input, Process, Product) modeli temelinde öğretmen özerkliği açısından incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada karma yöntem desenlerinden sıralı açıklayıcı desen kullanılmıştır. Araştırma ilişkisel tarama modeli ve yarı yapılandırılmış görüşmelerin birleşiminden oluşmaktadır. Çalışmanın nicel boyutundaki örneklem, tabakalı örnekleme yöntemiyle belirlenmiş, 2018-2019 eğitim-öğretim yılı ikinci döneminde İzmir’in 4’ü merkez olmak üzere 8 ilçesinde yer alan ortaokullarda görev yapan 178 Fen Bilimleri öğretmeni oluşturmaktadır. Çalışmanın nitel boyutunda bu örneklem grubu içinden ölçüt temelli örnekleme tekniğiyle belirlenmiş 8 öğretmenle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Görüşme yapılan öğretmenler arasından 3’ü yüksek özerklik, 3’ü düşük özerklik düzeyine sahip 6 öğretmen ile de ders gözlemi gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri ile geçerliği sağlanmış 4 boyut ve 13 maddeden oluşan Öğretmen Özerklik Ölçeği, 67 maddeden oluşan Program Değerlendirme Formu, yarı yapılandırılmış görüşme formu ve ders gözlem formundan yararlanılmıştır. Öğretmen Özerklik Ölçeği, Verilerin çözümlenmesinde SPSS 23” paket programı ile bağımsız gruplar t-testi, varyans analizi, betimsel analiz ve içerik analizi kullanılmıştır.viii Araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin büyük bir kısmının süreç ve değerlendirme özerkliğinde yüksek düzeyde, mesleki gelişim ve planlama özerkliğinde orta düzeyde özerklik algısına sahip oldukları belirlenmiştir. Mesleki gelişim özerkliğinde hizmet içi eğitim alma durumu, okul türü ve kıdeme göre; değerlendirme özerkliğinde sosyo-ekonomik düzey ve okul türüne göre; süreç özerkliğinde ise projede görev alma durumuna göre farklılaşma olduğu belirlenmiştir. Öğretmenler, kazanım sayısının ve matematiksel yoğunluğun azaltılmasını, kazanım sınırlamalarının açık bir şekilde belirlenmesini, programın etkinlik temelli ve öğrencilerin hem bilişsel hem de duyuşsal özelliklerini geliştirecek özellikte olmasını, içeriğin esnek, sarmal ve güncel yapısını programın güçlü yönleri olarak belirtmiştir. Öğretmenlerin çoğu iletişim gücü, öğrencileri güdüleme becerisi, farklı yöntem teknik kullanma ve etkinlik yapma eğilimi, öğrencileri aktifleştirme ve konulara hâkim olmada kendilerini yeterli görürken, bazı öğretmenler sınıf ve zaman yönetiminde, öğrencilerin tümüne ulaşmada ve etkinlikleri çeşitlendirmede eksik olduklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin birçoğu anlatım ve soru-cevap yöntemlerini sıklıkla kullanmaktadır. Buna karşın oyunlaştırma, müzikle öğretim, hikâyeleştirme, benzetim, eğitsel oyun ve drama gibi farklı yöntem ve tekniklere yer verdiğini söyleyen az sayıda öğretmen bulunmaktadır. Öğretmenler programın sonunda, öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal öğrenmelerde yeterli düzeye ulaştıklarını fakat beceri ve kalıcılık açısından istenilen seviyeye çıkılamadığını belirtmiştir. Yüksek ve düşük özerklik düzeylerindeki öğretmenlerin uygulamada önemli farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda elde edilen sonuçlar kavramsal çerçeve doğrultusunda tartışılarak uygulamaya ve yapılacak araştırmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.