Sosyal bilgiler derslerinde bir görsel iletişim aracı olarak karikatürlerin anlam çözümlemesini yapma

Abstract

İçinde yaşadığımız çağ bilginin hâkim olduğu ve birçok alanda en etkili gücün bilgi olduğu bir dönemdir. Hatta günümüz toplumları “bilgi toplumu” olarak da adlandırılabilir. Özellikle yeni teknolojik faaliyetlerin hız kazanması, bilgi üretiminin artmasına ve bilginin yayılmasına zemin oluşturmuştur. Bu değişim ve farklılaşmalar eğitim alanında da etki oluşturmuş, sadece geleneksel eğitim-öğretim metotlarının uygulanmasıyla yapılmak istenecek bir faaliyetin yetersiz kalmasına sebebiyet vermiştir. Bilginin üretilmesi ve yayılması konusunda da eğitim büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda öğrencilerin sahip olması gereken özellikler farklılaşmış ve büyük bir değişim göstermiştir. Bir öğrencinin artık bilgiye sahip olmasının ötesinde bilgiyi işlemesi, eleştirel yaklaşması, problem çözme becerisine sahip olması, girişimci, sosyal, üretken olması, bilgi ve medya okuryazarı olması gerekmektedir. Bu sebepten dolayı görsel okuma ve yorumlama eğitim-öğretim açısından büyük bir öneme sahiptir. Sosyal Bilgiler dersi için istenilen öğrenci profilini oluşturmak amacıyla da karikatürlerle görsel okuma yapılabilir. Karikatür temelinde hazırlanacak olan etkinlikler öğrencileri eleştirmeye, düşünmeye, karşılaştırma yapmaya, yorumlamaya ve analiz etmeye sevk edeceğinden dolayı büyük katkı sağlayacaktır. Karikatürlerin içerisinde mizahi bir yönü barındırmasından dolayı da işlenecek dersler daha dikkat çekici ve eğlenceli olacaktır. Bu araştırmada verilen gerekçeler doğrultusunda Sosyal Bilgiler dersi öğrenme ortamlarında, karikatürlerin kullanıldığı öğretim etkinliklerinin tasarlanması, uygulanması ve uygulamanın etkililiğinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu temel amaca yönelik olarak, araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1) Ön ve Son Algı anketine göre, öğrencilerin, karikatürlerin Sosyal Bilgiler derslerinde kullanımına ilişkin bakış açılarındaki değişim nasıldır? vi

2) Öğrencilerin kendilerine sunulan karikatürleri yorumlama sürecinde oluşturdukları ürünlerin ve sınıf içi iletişimin niteliği nasıldır? 3) Öğrencilerin ve araştırmacının karikatürlerle görsel okuma sürecine ilişkin duygu ve düşünceleri nasıldır? Bu araştırmada, yeni bir öğretim uygulamasının etkileri araştırıldığından, nitel araştırma desenlerinden eylem araştırması kullanılmıştır. Tezin konusu Sosyal Bilgiler dersinde bir görsel iletişim aracı olan karikatürlerin anlam çözümlemesini yapmaktır. Araştırmanın çalışma grubunu 2018-2019 eğitim öğretim yılında İstanbul ili Anadolu yakasındaki özel bir okulda 7. sınıfa devam eden 16 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın veri toplama araçları olarak öğrenci ön ve son algı anketi, öğretmen algı anketi, çalışma yaprakları ve rubrikler, öğrenci ve araştırmacı günlükleri ve kamera kayıtları kullanılmıştır. Veri toplama araçlarından elde edilen veriler içerik analizi yoluyla değerlendirilmiştir. Araştırma sonrasında karikatürlerin kullanıldığı dersler hakkında öğrencilerin olumlu düşüncelerinin olduğu, öğrencilerin mutlu oldukları, derse daha aktif olarak katıldıkları, kendilerini ifade etmede gelişim gösterdikleri, olaylara eleştirel bir şekilde yaklaşabildikleri, çoklu bakış açısına sahip oldukları, karikatürleri anlama, okuma ve yorumlamada genel olarak zorluk çekmedikleri gözlemlenmiştir. Araştırma bulgularına göre öğrencilerin dersten keyif alarak derse katılmaları, çıkardıkları ürünler ve kendi çizimleri karikatürlerin kullanımı ile yapılan görsel okuma etkinliklerinden öğrencilerin ne derece mutlu olduklarını göstermektedir