Olumlu ebeveynlik programı: Okul öncesi çocuklarda problem davranışlara etkisi ve kendini düzenleme becerisinin aracı rolü

Abstract

Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde Aydın ili Efeler ilçesinde okul öncesi eğitime devam eden 3-5 yaş aralığındaki çocuklar arasında problem davranışların yaygınlığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda tabakalı ve kümeleme örnekleme yollarıyla 625 öğrencinin velisine ulaşılmış, 200’ü erkek 388 çocuk için geçerli veri elde edilmiştir. Velilerden Erken Çocukluk Envanteri 4: Ebeveyn Formu (EÇE-4: EF) aracılığıyla çocuklarının problem davranışlarına ilişkin bilgi vermeleri istenmiştir. Kaygı bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite ve davranış bozuklukları ve uyku bozuklularının okul öncesi dönemdeki çocuklar arasındaki en yaygın davranış problemlerinden olduğu görülmüştür. Çalışmanın ikinci bölümünde ebeveynlere yönelik eğitim müdahalesi olan Olumlu Ebeveynlik Programı (3P) modüllerinden Grup 3P’nin etkililiğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Programın çocukların problem davranışları, kendini düzenleme becerileri üzerindeki, ebeveynlerin ise ebeveyn olarak kendini düzenleme becerileri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bu kapsamda çalışmanın birinci bölümde problemli davranışı olduğu görülen çocukların ebeveynleri eğitime davet edilmiştir. Katılımcı ebeveynler deney ve kontrol grubu olmak üzere iki gruba rastgele atanmıştır. Deney grubundaki katılımcılara 8 haftalık eğitim uygulanmıştır. Deney grubunda 51 kontrol grubunda 52 ebeveynle başlayan eğitimler, deney grubunda 30 kontrol grubunda 31 ebeveynin katılımıyla sonlanmıştır. Katılımcı olan ebeveynlerden, ebeveynlerin çocuklarından ve çocukların öğretmenlerinden eğitimden önce, eğitimden hemen sonra ve 6 ay sonra olmak üzere 3 ölçüm alınmıştır. Çocukların problem davranışlarına ilişkin ölçümler EÇE-4:EF aracılığıyla ebeveynlerden, kendini düzenleme becerilerine ilişkin ölçümler Çocuk Davranışlarını Değerlendirme Ölçeği, Duygu Düzenleme Ölçeği aracılığıyla ebeveyn ve öğretmenlerden, Ritim Tutma Görevi ve Gece-Gündüz Testi viii aracılığıyla ise çocuklardan alınmıştır. Ebeveynlerin kendini düzenleme davranışlarına ilişkin veriler Ebeveyn Olarak Ben Ölçeği ve Gözden Geçirilmiş Sosyal Sorun Çözme Envanteri-Kısa Formu (Tr-SSÇE-G) aracılığıyla toplanmıştır. Grup 3P’nin etkililiği iki farklı yolla test edilmiştir. Öncelikle, Grup 3P etkisiyle ebeveynlerin kendini düzenleme davranışları ve okul öncesi çocukların problem davranışlarının şiddeti arasında oluşan ilişkide, çocukların kendini düzenleme becerilerinin aracı rolü test edilmiştir. Aracılık testi için Panel Model (PM) kullanılmıştır. İkinci olarak eğitimden önce, hemen sonra ve 6 ay sonra alınan ölçümler açısından deney ve kontrol gruplarının birbirinden farklılaşıp farklılaşmadığı tekrarlı ölçümler için varyans analiziyle (ANOVA) incelenmiştir. PM testi sonuçları, Grup 3P etki mekanizmasında çocukların kendini düzenleme becerisinin aracı rolü olmadığını göstermiştir. ANOVA sonuçlarına göre deney grubundaki ebeveynlerin kendini düzenleme becerisi ve çocuklarının kendini denetleme becerisi puanlarında anlamlı bir yükselme gözlenmiştir. Çocuklarının problem davranış şiddet puanı ve duygusal kendini düzenleyememe puanında da anlamlı bir azalma gözlenmiştir. Deney ve kontrol grubu sonuçları karşılaştırıldığında ebeveynlerin kendini düzenleme becerisindeki ve çocukların kendini denetleme becerisindeki zamana bağlı artışın gruplar arasında anlamlı farklılık gösterdiği görülmüştür.