Modernleşme ve kentleşme sürecinde alevilik ve Alevi kimliğinin değişimi: Aydın'da Alevi kimliği üzerine bir çalışma

Abstract

KentleĢme ve modernleĢme süreci, yakın döneme kadar geleneksel yapıların, kurumların ve iliĢkilerin çözüldüğü, bireyselleĢmenin, rasyonelleĢmenin, mesleki/sınıfsal aidiyetler üzerinden kurulan dayanıĢma ve bilincin baĢat olduğu bir süreç olarak kavramsallaĢtırılmıĢtır. Bu bakıĢ açısından modernite, zaman içerisinde geleneksel aidiyetlerin çözüleceğini ve böylelikle homojen bir toplum oluĢacağını varsaymıĢtır. Ancak modern topluma yüklenen bu ilerlemeci tarih anlayıĢı, son yıllarda ortaya çıkan siyasal, kültürel ve kuramsal geliĢmeler ve değiĢimler ıĢığında sorgulanmaya baĢlanmıĢtır. Bilindiği üzere ülkemizde özellikle 1950‟lerden itibaren gerçekleĢen kentleĢme süreci, sanayileĢmeyle eĢ zamanlı ilerlememiĢtir. Bu açıdan kentlerde, gecekondu alanları, iĢsizlik sorunu, kimlik eksenli yerleĢim alanları, kimlik temelinde inĢa edilen kent kurumları gibi oluĢumlar meydana gelmiĢtir. Bu oluĢumlar, bir taraftan modernleĢme teorisinin bakıĢ açısına paralel olarak uyum mekanizmaları olarak adlandırılmıĢsa da diğer bakıĢ açısından bireyin ve beraberindeki geleneksel aidiyetlerinin kentleĢme sürecindeki aktif rolünün araĢtırılmasını gündeme getirmiĢtir. Tüm bu oluĢum ve değiĢim sürecine aktif olarak katılan topluluklardan birisi de Alevilerdir. Siyasal, toplumsal ve dinsel baskılar nedeniyle, geçmiĢ yüzyıllarda merkezden uzağa yerleĢen ve buna bağlı olarak da, kırsal toplulukların yapısına uygun olarak birincil iliĢki ağlarının egemen olduğu, ekonomisi genelde kır iĢgücüne dayalı, homojen bir grup olarak yaĢam süren Alevi toplumu, kentleĢme süreciyle birlikte değiĢim yaĢamaktadır. Bu süreçle birlikte bazı geleneksel kurumlar iĢlev kaybına uğramakta, bazı kurumlar ise yeni biçim ve iĢlevler üstlenerek kendini kentsel mekânda yeniden üretmektedir. Özellikle kente özgü kurumlar olan dernek, vakıf gibi oluĢumlar, Alevi aidiyetlerinin kentlerde sürdürülmesinde, topluluk üyelerinin geleneksel aidiyetlerini yeniden inĢa etmesinde ve baskı grubu olarak kamuoyunda Alevi kimlik talepleriyle gündeme gelmesinde belirleyici olmuĢtur. Bu deneyimden yola çıkarak kentleĢme sürecinde vi Alevilerin ve Alevi kimliğinin deneyimi, çalıĢmamızın temel konusu olmuĢtur. YaĢanılan bu sosyal süreçlerden yola çıkılarak gerçekleĢtirilen bu çalıĢma, Aydın‟da Aleviliğin kentleĢme ve modernleĢme sürecinde yaĢadığı değiĢimi analiz etmeyi amaçlayan alan araĢtırmasına dayalı bir çalıĢmadır.