FAZLA KİLOLU VE OBEZ ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA: WHATSAPP MESAJLARIYLA ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ TRANSTEORETİK MODEL TABANLI AĞIRLIK YÖNETİMİ

Abstract

ÖZET

FAZLA KİLOLU VE OBEZ ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNDE BİR ÇALIŞMA: WHATSAPP MESAJLARIYLA ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ TRANSTEORETİK TABANLI AĞIRLIK YÖNETİMİ

Başakcı B. AydınAdnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Aydın, 2019. Fazla kiloluluk ve obezite her gün artmakta olan sosyolojik, psikolojik birçok sorunu da beraberinde getiren ciddi bir hastalıktır. Fazla kilolu (BKİ: 25-29,9 kg/m²) ve obez (BKİ ≥ 30 kg/m²) bireylere uygulanan ağırlık yönetiminde sıkça karşılaşılan sorunlardan biri bireyin sağlıklı davranış geliştirememesidir. Bir anda birçok kısıtlamayla karşı karşıya kalan birey uygulanan tedaviyi yarıda bırakabilmektedir. Transteoretik Model (TTM); sağlıksız bir davranıştan sağlıklı davranışa geçişteki aşamaları göstermekte ve bu aşamalara uygun eğitim ve hedeflerin verilmesi gerekliliğini ele almaktadır. Bu doğrultuda sigara, alkol ve ilaç bağımlılıkları; güneş koruyucuları kullanımı, tıbbi uyum, stres yönetimi, egzersiz alışkanlığının kazanımı; aşırı yeme ve ağırlık kontrolü gibi çok çeşitli alanlarda sağlıklı davranışın kazandırılmasına yönelik başarı ile kullanılmıştır. Ülkemizde TTM’in bireyselleştirilmiş olarak ağırlık yönetimine etkisini inceleyen bir çalışma bulunmamaktadır. Amaç; TTM’in değişim aşamalarına uygun hazırlanmış, WhatsApp mesajlarıyla motive edilen bireyin bireyselleştirilmiş ağırlık yönetiminin rutin olarak uygulanan ağırlık yönetimi ile BKİ, beslenme davranışı ve fiziksel aktivite bileşenlerine göre kıyaslanmasıdır. Yöntem; Araştırma 1 Ocak 2018-5 Ağustos 2018 tarihleri arası Aydın Adnan Menderes Üniversitesi’nde, 47 üniversite öğrencisi üzerinde yapılmıştır. Öğrenciler Kontrol (diyet, egzersiz ve küçük davranışsal değişim tavsiyeleri), 1. Müdahale (diyet, egzersiz ve küçük davranışsal değişim tavsiyeleri+TTM rehber kitap) ve 2. Müdahale (diyet, egzersiz ve küçük davranışsal değişim tavsiyeleri+TTM rehber kitap+ TTM WhatsApp mesajları) olmak üzere randomize olarak 3 gruba ayrılmıştır. Bireyler 12 hafta boyunca izlenmiştir. Bulgular; Tüm gruplarda başlangıç ve 12 hafta sonunda BKİ (kg/m²), fiziksel aktivite (dak/hafta), yağ (g), doymuş yağ asidi (DYA) (g), tekli doymuş yağ aasidi (TDYA) (g) tüketim miktarlarındaki değişim istatistiksel olarak anlamlıdır. Değişimlerdeki miktarlar gruplar arası kıyaslandığında fiziksel aktivite (dak/hafta), yağ (g), DYA (g), TDYA (g) için fark yoktur (p=0,002). Fakat BKİ değişim miktarlarının gruplar arasındaki farkı istatistiksel olarak anlamlıdır (sırasıyla; p=0,003, p=0,013). Kontrol grubunun 1. Müdahale ve 2. Müdahale grupları arasında çalışma başında ve 12 hafta sonunda BKİ değişimleri incelendiğinde anlamlı fark bulunmuştur (sırasıyla p=0,003, p=0,013). Fakat müdahale grupları arasında anlamlı bir fark yoktur (p=0,802). Sebze-meyve tüketim miktarı çalışma başlangıcı ve 12 hafta sonunda 1. Müdahale ve 2. Müdahale gruplarında anlamlı düzeyde değişmiştir (sırasıyla; p=0,035, p=0,005). Sebze-meyve değişimindeki miktarlar gruplar arası kıyaslandığında kontrol grubu ile 2. Müdahale grubu arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (0,006). Sonuç; Hızlı yaşam tarzının yemek yeme hızını ve zaman yetersizliği nedeniyle öğün atlama durumunu, katılımcıların duygu durumunun beslenme durumuna etkisine bakıldığında %87,2’sinin duygu durumunun beslenme düzenini etkilediği, başlangıç ve 12 hafta sonunda hem kontrol hem de müdahale gruplarında BKİ’nin istatiksel olarak anlamlı düzeyde azaldığı, grupiçi başlangıç ve 12 hafta sonundaki fiziksel aktivite süresi değişimine bakıldığında fiziksel aktivite süresindeki artış tüm gruplarda istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur. Fiziksel aktivite ölçeğinin alt boyutu olan “davranışsal inançlardaki” değişimin başlangıç ve 12 hafta sonunda kontrol ve 2. müdahale grubu arasındaki farkı istatistiksel olarak anlamlı, bireylerin tükettikleri besin grupları çalışma başlangıcı ve 12 hafta sonunda incelendiğinde tüm gruplardaki bireylerin şekerli besin (g) ve yağ (g) tüketim miktarında anlamlı düzeyde azalma olduğu görülmüştür. Bunun yanında kontrol grubundaki bireylerin ekmek grubu (g) ve alkolsüz içecekler (ml) tüketim miktarının da anlamlı düzeyde azaldığı görülmüştür. Müdahale gruplarındaki bireylerin çalışma başlangıcı ve 12 hafta sonraki tüketim durumları gruplar arası incelendiğinde sebze-meyve grubundaki (g) besinlerin tüketimi anlamlı derecede artmıştır. TTM’in değişim aşamalarına uygun daha fazla sayıda WhatsApp mesajları geliştirilerek bir uygulama yapılabileceği, e-sağlık uygulamalarına eklenerek obezite için riskli gruplara belli periyodlarla gönderilebileceği böylece riskli grupların ağırlık kaybına yönelik motivasyonlarının arttırılabileceği önerilebilir.