Türkiye'de 1980 sonrası uygulanan para politikaları ve sonuçları

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye'de uygulanan para politikası stratejileri ve bu stratejiler çerçevesinde kullanılan para politikası araçlarının tarihsel gelişimini ve değişimini genel hatlarıyla açıklamaktır. Bu amaca uygun olarak, ilk önce klasik, keynesyen ve monetarist görüşlere göre para politikası denildiğinde neler anlaşılması gerektiği üzerinde durularak, para politikasının uygulanma amaçlarının neler olduğu anlatılmış ve bu amaçlara ulaşılabilmek için hangi araçların kullanıldığı ve bu araçların gelişen ekonomik sistemlerde nasıl bir değişim gösterdiği araştırılmış, doğrudan ve dolaylı para politikası araçlarının performansları karşılaştırılmıştır. Dolaylı para politikası araçlarından reeskont penceresi işlemleri, zorunlu karşılıklar ve özellikle giderek artan önemi nedeniyle açık piyasa işlemleri üzerinde daha detaylı açıklamalarda bulunulmuştur. Türkiye'de uygulanan para politikalarını ekonominin dışa kapalı olduğu 1980 öncesi ile dışa açılma hamlelerinin başladığı 1980 sonrası şeklinde temelde ikiye ayırarak incelenmiştir. 24 Ocak 1980 tarihine kadar geçen birinci temel dönem içerisinde Türkiye'de değişik dönemlerde farklı ekonomi politika uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Bu gerçekleşmeler, dönüm noktaları itibariyle dönemleştirilip, açıklanmaya çalışılmıştır. Bu dönemler; Planlı Devletçilik yılları, savaş ve savaş sonrası yıllar, enflasyonun hızlandığı yıllar, planlı ekonomi yılları, uluslararası ve yurtiçi krizlerin yaşandığı yıllar ve TCMB Kanununun değiştirildiği 1970 yılı gibi çok temel politika değişikliklerinin yaşandığı yıllara göre belirlenmiştir. 24 Ocak 1980 tarihinden sonra geçen ikinci temel dönem içerisinde ise Türkiye'de değişik dönemlerde farklı ekonomi politika uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Bu ikinci dönem, dönüm noktaları itibariyle dönemleştirilip, açıklanmaya çalışılmıştır. Bu dönemler ise; 1980 ile 1987 arası dönem, 1988-1990 Dönemi, 1991-1995 Dönemi, 1996-2000 Dönemi, 2001-2004 Dönemi ve nihayet 2005 dönemi olarak belirlenmiştir. Bu dönemler, krizler ve istikrar programları gibi önemli detayları ile birlikte incelenmiştir. Çalışmada, Merkez Bankası parasıyla ölçülen para politikasındaki değişmelerin, para politikasının uygulanma amaçları olan; tam istihdamın sağlanması, fiyat istikrarının sağlanması ve korunması, istikrarlı ve hızlı bir ekonomik büyümenin gerçekleşmesi, ödemeler dengesindeki istikrarın sağlanması gibi temel makro ekonomik hedeflerdeki değişmelerin nedeni olduğu savının geçerliliği araştırılmıştır. Bununla birlikte, makro ekonomik amaçların Merkez Bankası parasıyla ölçülen parasal değişmelerden ne ölçüde etkilendiği 1992-2005 dönemi, Türkiye ekonomisi için üç aylık verilerle ve ?VAR? tekniğiyle analiz edilmiştir. Ulaşılan sonuçlar incelenen dönemde Türkiye'de Merkez Bankası parasından, mevduat faizi ve ödemeler dengesine doğru tek taraflı ve güçlü bir ilişki ortaya koymuştur. Ayrıca, Merkez Bankası parasından işsizliğe ve işsizlikten Merkez Bankası parasına doğru iki taraflı ve güçlü bir nedensellik ilişkisi göstermektedir. Nedensellik sınama sonuçları Merkez Bankası parası artışıyla, TÜFE ve GSY H arasında güçlü bir nedenselliğe işaret etmediği sonucu bulunmuştur. Sonuç olarak, çalışmada elde edilen bulgular ışığında para politikalarının başarılı olabilmesi ve etkinliğinin arttırılmasını sağlamaya yönelik bazı öneriler geliştirilmiştir. Monetary policies are being used frequently day by day in economy policies. In this respect, monetary policy is discussed by different approaches to explain the place of economy policies in the monetary policies which have been used in Turkey. Beside this, monetary policy objectives, strategies and applied monetary policy instruments? development and changes have been explained with its reasons to reach those objectives and strategies and Turkish monetary policy?s effects on the macro economic variables have been analysed by vector autoregression method. Achieved results showed that; in examined period, there is a one sided and strong relation through central bank money to deposit interests and balance of payment. In addition, there is a bilateral and strong causal relation from central bank money to unemployment and unemployment to central bank money. In the test of causality, there is not a strong causality determined between increase of central bank money and Gross Domestic Product (GDP) and Consumer Price Index (CPI).