Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinin demokratik vatandaşlık tutumlarının resmi ve örtük program açısından incelenmesidir.
Araştırmada, karma model araştırma desenlerinden “Sıralı Açıklayıcı” desen kullanılmıştır. Araştırmanın nicel evresinde tarama modeli, nitel evresinde ise durum çalışması işe koşulmuştur.
Araştırmada, nicel verilerin toplanması için küme örnekleme yöntemine başvurulmuştur. Bu yöntem ile 519 öğrenciden 491’ine (%94.60) ulaşılmıştır. Nicel verilerin toplanmasında veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu, “Demokratik Vatandaşlık Tutum Ölçeği (DVTÖ)”, “Ailede Algılanan Demokratik Ortam Ölçeği (AADOÖ)”, “Sınıfta Algılanan Demokratik Ortam Ölçeği (SADOÖ)”, “Okulda Algılanan Demokratik Ortam Ölçeği (OADOÖ)” ve “Toplumda Algılanan Demokratik Ortam Ölçeği (TADOÖ)” kullanılmıştır.
Nitel verilerin toplanması sürecinde odak grup görüşmelerine katılan öğrencilerin belirlenmesi için amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesine gidilmiştir. Her sınıf düzeyinden en yüksek ve en düşük demokratik vatandaşlık tutum puanına sahip sınıflardan 31 gönüllü öğrenciyle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Sınıf içi katılımcı olmayan gözlemlerin gerçekleştirildiği sınıfların belirlenmesi için ise amaçlı örnekleme yöntemlerinden aşırı ve aykırı durum örneklemesine gidilmiştir. Bu yaklaşımla okul bazında en yüksek ve en düşük demokratik vatandaşlık tutum puanına sahip sınıflar seçilmiştir. Her bir sınıfta 23 saat katılımcı olmayan gözlemler gerçekleştirilmiştir. Resmi
viii
programların incelenmesinde doküman analizine başvurulmuştur. Aynı zamanda yapılandırılmamış öğrenci ve öğretmen görüşmeleri ve alan notları gibi çeşitli nitel araştırma verileri toplanmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin yüksek demokratik vatandaşlık tutum puanlarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin demokratik vatandaşlık tutumları cinsiyet, ebeveyn eğitim düzeyleri ve kitap okuma sıklığı açısından anlamlı olarak farklılaşmıştır. Gerçekleştirilen öğrenci ve öğretmen görüşmelerinde demokratik vatandaşlık tutumlarını etkileyen örtük program öğelerinin aile, sınıf, okul ve toplum olmak üzere 4 tema altında toplandığı belirlenmiştir. Aile ortamında, demokratik vatandaşlık tutumları öğrenci görüşlerine göre en çok aile kuralları, ifade özgürlüğü ve aile baskısından; öğretmen görüşlerine göre ise ebeveyn tutum ve davranışlarından etkilenmektedir. Sınıf ortamında, demokratik vatandaşlık tutumları öğrenci görüşlerine göre en çok eğitim programı, hoşgörü ve sınıf kurallarından; öğretmen görüşlerine göre ise öğretmen tutum ve davranışlarından etkilenmektedir. Okulda ortamında demokratik vatandaşlık tutumları öğrenci görüşlerine göre en çok demokratik uygulamalar ve baskı öğelerinden; öğretmen görüşlerine göre ise değerler eğitiminden etkilenmektedir. Toplum ortamında ise demokratik vatandaşlık tutumları öğrenci görüşlerine göre en çok cinsiyet ayrımcılığı, baskı ve gelir adaletsizliğinden; öğretmen görüşlerine göre de toplum baskısından etkilenmektedir. Yazılı eğitim programları öğrenme-öğretme yaklaşımı, temel beceriler, değerler eğitimi, ölçme ve değerlendirme ve programın uygulanmasına ilişkin esaslar kapsamında demokratik vatandaşlık tutumlarını etkilemektedir. Uygulamadaki eğitimsel program ise fiziksel koşullar, içerik, yöntem, sınıf içi ilişkiler, ölçme ve değerlendirme ve karar alma süreçleri kapsamında demokratik vatandaşlık tutumlarını etkilemektedir.
Aile, sınıf, okul ve toplum ortamında algılanan demokratik ortamların demokratik vatandaşlık tutumları üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini belirlemek için teorik yapısal model kurulmuştur. Kurulan model doğrulanmıştır. Doğrulanan modelde, demokratik vatandaşlık tutumlarının en fazla sınıf içi aktif katılım faktöründen etkilendiği belirlenmiştir.
The aim of this research is the investigation of the secondary education students’ democratic citizenship attitudes towards the formal and hidden curriculum.
In the study, “Sequential Explanatory” which is one of types of mixed methods research design was used. The scanning model was conducted in quantitative phase and the case study was conducted in the qualitative phase of the study.
Cluster sampling was used to collect quantitative data. With this method, 491 (94.60%) students were reached. "Democratic Citizenship Attitude Scale", “Perceived Democratic Family Environment Scale” “Perceived Democratic School Environment Scale”, “Perceived Democratic Classroom Environment Scale”, “Perceived Democratic Social Environment Scale” and personal information form were instruments used for collecting quantitative data.
In the process of collecting qualitative data, maximum variation sampling was used in order to determine the students participating in focus group interviews. Focus group interviews were conducted with 31 volunteer students from the classes with the highest and lowest democratic citizenship attitude scores at each grade level. Extreme or deviant case sampling was used in order to determine the classrooms in which non-participant observations are made. With this approach, the classes with the highest and lowest democratic citizenship attitude scores were selected. Twenty-three hours of non-participant observations were performed in each selected class. In the analysis of formal curriculum,
x
document analysis was applied. At the same time, various qualitative research data such as unstructured student and teacher interviews and field notes were collected.
According to the results of the research, it is determined that the students have high democratic citizenship attitude scores. Democratic citizenship attitudes differed significantly in terms of gender, parental education levels and book reading frequency. The hidden curriculum items that affect democratic citizenship attitudes according to the data obtained from student and teacher interviews are collected under four themes: family, classroom, school and society. In the family environment, democratic citizenship attitudes are mostly influenced by family rules, freedom of expression and family pressure according to student opinions. According to the teachers, they are mostly influenced by the attitudes and behaviors of the parents. In classroom, democratic citizenship attitudes are mostly influenced by educational curriculum, tolerance and class rules according to student opinions. According to the teachers, they are mostly influenced by the attitudes and behaviors of the teachers. In the school environment, democratic citizenship attitudes are mostly influenced by lack of democratic practices and pressure according to student opinions. According to the teachers, they are mostly influenced by the value education. In the social environment, democratic citizenship attitudes are mostly influenced by gender discrimination, pressure and income injustice according to student opinions. According to the teachers, they are mostly influenced by the society pressure. The written curriculum influenced democratic citizenship attitudes within the framework of learning-teaching approach, basic skills, value education, assessment and evaluation and principles for the implementation of the program. The educational curriculum in use influenced democratic citizenship attitudes within the context of physical conditions, content, method, classroom relations, assessment and evaluation and decision making processes. The theoretical structural model has been established to determine the direct and indirect effects on democratic citizenship attitudes of perceived democratic environments in the family, classroom, school and social environment. The structural model has been confirmed. In the confirmed structural model, democratic citizenship attitudes were determined to be most influenced by active participation in the classroom.
