M.Ö.II.binde Orta Anadolu madenciliği ve Orta Anadolu ticaretinde madenin konumu

Abstract

M.Ö.II.Binde Orta Anadolu madencili i ve Orta Anadolu ticaretinde madenin konumu? konulu çalı manın temel amacı 1950'li yıllardan itibaren artan ara tırmalar sonucu ortaya çıkan kavramlardan biri hatta arkeoloji ile en iç içe olan arkeometalurji konusunda ayrıntılı bir de erlendirme ortaya koymaktır. 1970'li yıllardan itibaren yerel maden üretimi ile ilgili ara tırmaların hız kazanmasıyla madencilik ve metallurji dikkatleri üstüne çekti. Birçok kaynakta bahsi geçen, Orta Anadolu olarak kastedilen bölge Tahsin Özgüç'ün yapmı oldu u ayrım ile de erlendirilmi tir. Buna göre Orta Anadolu: a- Alacahöyük'ün kuzeyi'nden ve Orta Karadeniz bölgesi'ne kadar uzanan topraklar ve bilhassa Kızılırmak ile Ye ilırmak arasındaki saha, b- Alacahöyük'ün güneyi ve Kayseri Ovası olarak ikiye ayrılmı tır. Metalin kullanımına ait ilk buluntular , bakırdan yapılmı nesneleri içeren ve M.Ö.8200-7500'e tarihlenen Çayönü'ndedir. Orta Anadolu'da Çatalhöyük'te ki buluntular karbon 14 ile M.Ö.7300-7040 tarihlenir ve J.Mellaart tarafından madencili in burada ba ladı ı görü ü savunulur. Bunun yanı sıra madencilik hakkında önemli buluntulara sahip yerle meler vardır ki bunlar arasında Yumuktepe, Can Hasan, Tülintepe, Tepecik gelmektedir. Bir sınıflandırma yapmak gerekirse bu dönem Hazırlık a amasıdır. M.Ö.8200 sonrasını yani M.Ö.7300-7040 yıllarına tarihlenen Çatalhöyük ve 7600-7500'lere tarihlenen A ıklı höyük gibi merkezler ikinci bir a amayı, yani tek metalli dönemi i aret eder. M.Ö.5.Binyılda Avrupa kültürleri ve Anadolu arasında bir etkile im sonucu Çayönü gibi merkezlerde ekstraktif metalurjinin ba ladı ı dönemdir. 4.dönem olan geli mi metalurji M.Ö.4000den sonraya gelir ve önemli merkezleri Beycesultan, Pulur, kiztepe, Ali ar, Mersin, Arslantepe ve Hassekhöyük'dür. Endüstri kavramının tam anlamıyla ortaya çıktı ı dönem M.Ö.2800'den sonraya gelen ve 5.safha olan endüstri a aması yani tunç ve demir ça larıdır. Madencilik tarihinde insanın ilk tanı tı ı maden bakırdır. Günümüzden on bin yıl önce Çayönü Tepesi, ya da A ıklı höyük sakinleri daha çanak çömlek üretimine geçmeden , ya adıkları yörede do al halde bulunan ham bakırı toplayıp balık oltası, i ne ve boncuk gibi küçük nesneler üretmi tir. Tarih sahnesinde bakırın ardından kar ımıza gümü çıkar. M.Ö.III.binyıllarda gümü ve kur un maddelerinin kullanımında bir artı oldu u gözlenir. Ali ar, Eskiyapar, Horoztepe, Alacahöyük ve Mahmatlar gibi yerle melerde zengin buluntular ortaya çıkarılmı tır. Madencilik tarihinde kar ımıza çıkan bir di er maden, kur undur. Kur unun tarihi M.Ö.7.binyıla uzanmakta ve M.Ö.II.binyıla gelindi inde Anadolu'daki koloni ça ında Ali ar ve Kültepe'de üretilen ve kültürel ayırıcı özelli i olan kur un figürinler ve de ersiz süs e yalarının yapımında kullanılmı tır. lk örneklerine Ur Kral mezarlarında rastlanan altının-ve gümü ün - M.Ö.III.Binyılda Orta Anadolu'daki bollu u Anadolu ve Mezopotamya arasında ilk ticari ve kültürel ili kilerin ba lamasına neden olmu tur. Mezopotamya olasılıkla altın ihtiyacını Anadolu'daki yerel kaynaklardan sa lamaktaydı. Tarih sahnesinde altından çok daha önemli malzeme olan kalay, insanlık tarihinin önemli bulu larından biri olan tuncun yapılmasında en önemli malzemedir. Bakıra % 5-10 oranında kalayın karı tırılması ile tunç elde edilmi ve Anadolu'da büyük bir ça -Tunç Ça ı - bu isimle anılmı tır. En güzel örnekleri Alacahöyük ve Horoztepe'den bulunan kalay konusunda yapılan ara tırmalarda en çok tartı ılan konu, bu kalayın kayna ının neresi oldu u ya da nereden sa landı ıdır. Bu konuda Mısır'ın Do u çöllerinden geldi i, Asur'dan ithal edildi i, Afganistan kaynaklarıyla ili kili oldu u, Orta Avrupa'da Tuna vadisinden Balkanlara ve oradan bo azları geçip Anadolu'ya geldi i gibi tezler öne sürülmü tür. Bütün bu madenler belli döküm ve kalıp teknikleriyle i lenmekteydi. Önce tek parçalı kalıplar kullanılarak yapılan döküm tekni i, sonra iki parçalı kalıp ve en son kaybolan modelli kalıpla geli mesini tamamlamı tır. Dövme tekni inde ise çökertme ve yükseltme gibi iki teknik vardır Ortaya çıkan malzeme çe itli bezeme teknikleriyle sanatsal bir hal almı tır. Bu teknikler kabartma, kazıma , kakma, kaplama ve granülasyon tekni idir. M.Ö.II.Binyıl Anadolusunda madencilik artık tüm a amalarını tamamlamı ve ticaret hayatının beklide en önemli metası haline gelmi tir. Hatta denilebilir ki ticaretin en büyük payını madenler olu turmaktaydı. Kazılarda ortaya çıkan yazılı belgeler bunları kanıtlamaktaydı. Örne in Kültepe karumunda ele geçen belgeler en güzel örne i te kil eder. üphesiz ki Hititler orta Anadolu madencili ine en önemli katkıyı sa lamı ve ticarette söz sahibi olmu tur. Böylesine detaylı bir konuda birçok soru i retinin olması do aldır. Orta Anadolu ve çevresinde, özellikle ticaret yolları üzerindeki merkezlerde, yapılacak sistemli kazılar bu soru i aretlerine cevap olacaktır. The main objective of study called ?Mining in the Central Anatolian Trade in 2000 B.C. and Position of Mining in Central Anatolian Trade? is to reveal a vey detailed evaluation on the concept of archeometallurgy occuring after the researches since 1950?s. Mining and metallurgy have attracted all the attentions with the researches about local mine production since 1070?s. The region called ?The Central Anatolia? was evaluated with the differentiation by Tahsin Özgüç. Accordingly, The Central Anatolia was separated into two as: a) the area between North Alacahöyük and Central Black Sea Region especially between Ye ilırmak and Kızılırmak, b) South Alacahöyük and Kayseri Plain. The first foundling about the use of metal are in Çayönü (8200-7500 B.C.) where the objects made of copper were sheltered. And it was declared by J.Meallaart that mining had started here. On the other hand, some places such aas Yumuktepe, Can Hasan, Tülintepe, Tepecikâ ¦etc include the important foundlings. To make a classificition, it can be said that these are all preparation stages. After 8200 B.C., i.e. Çatalhöyük in 7300-7040 BC and A ıklı Höyük in 7600-7500 BC points a second step called mono metal period. The year 1000 BC is the time when exractive metallurgy started in Çayönü with the result of the interaction between European Cultures and Anatolia. The fourth period called ?developed metallurgy? is dated after 4000 BC and is mainly located in Beycesultan, Pulur, kiztepe, Ali ar, Mersin, Arslantepe and Hassekhöyük. The time when the concept of industry completely occurred, is the fifth stage called Bronze and Iron Age. In the history of mining, copper is the first seen mineral. Ten thousand years ago, before starting to produce pots and pans, people in Çayönü or A ıklı Höyük produced fishing lines, needles and beads by collecting the raw copper found in their area naturally. In the stage of history, we meet silver after copper. The increasing number of people using silver and lead is observed those days. The great number of foundlings are discoveredin Ali ar, Eskiyapar, Horoztepe, Alacahöyük and Mahmatlar. Another mineral which we encounter is Lead. The background of lead extends to 7000 BC. And lead was used in production of some figures and valuable ornaments having culturally distinctive properties which are produced in Ali ar and Kültepe in colony age in Anatolia, in 1000 BC. The abundancy of gold and silver in the Central Anatolia caused the first cultural and commercial relationships between Anatolian and Mesopotamian. Probably Mesopotamian had been supplying its need to gold from the local resources in Anatolia. Tin, which is more important than gold in history, plays the most important role in making bronze. Bronze is found by mixing 5-10 % tin to copper. It?s given its name to an era called ?Bronze Age? in Anatolia. The most controversial question in researches about tin found in Alacahöyük and Horoztepe, is where the resources are. In order to answer this question some thesis are presented such as; it came from the eastdeserts of Egypt, it was imported from Assur, it had something related to the resources in Afghanistan or it came from the Tuna River in Central Europe to the Balkans then arriving in Anatolia by passing through the Bosphorus. All these materials were cultivated with some certain moulding and casting techniques. Before, this technique was appllied by using one part moulds, then using two parted ones lastly pierre cardue. In anneiling, there are two techniques as collapsing and elevating. The product?s appearance has gained an artistic value by applying some decoration techniques such as , embossing, excavation, carving, plating and granulation. After 1000 BC, mining in Anatolia has completed all its evolotion and become the most important commodity of commercial life. Even, they have the biggest part in trade. These were proved by some written documents. The best examples are the documents found in Kültepe Karum. Hittites contributed the most important part in mining in Anatolia and they became the authorities of trade. Having so many question in this detailed subject is natural. Some systematic excavations held in Central Anatolia and its neighborhood especially in some centers on the trade roads will answer all these questions.