Ekmeklik buğdayda (triticum aestivum L.) Bazı tarımsal ve fizyolojik özelliklerin kalıtımı

Abstract

Bu tez çalışma, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Deneme alanında, 2011-2013 yılları arasında yürütülmüştür. Beş ekmeklik buğday genotipi (Anapo, Pamukova 97, Stendal, Beşköprü ve Hanlı) ile bunların tam diallel melez populasyonları, özellikle su taşkını toleransına ilişkin fizyolojik karakterlerin kalıtımının belirlenmesi amacıyla tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü saksı denemeleri olarak yetiştirilmişlerdir. Normal yetiştirme dönemi koşulları (kontrol) ve stres koşulları (buğday Z12 ve Z31 gelişim dönemlerinde uygulanmış su taşkını) uygulaması olmak üzere 2 farklı koşulda diallel analiz uygulanmıştır. Başak boyu, başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, başak verimi ve bin dane ağırlığı için resiprokal etki önemli bulunmuştur. Su taşkını uygulaması yönünden kök ve sürgün Fe içeriği, sürgün Mn içeriği, Z31 döneminde CCI değeri için eklemeli gen etkileri; kök Mn içeriği, membran termal stabilitesi, Z12 döneminde CCI değeri yönünden eklemeli olmayan gen etkileri önemli bulunmuştur. Anılan özellikler yönünden orta ve düşük seviyede dar anlamda kalıtım derecesi saptanmıştır. Özellikle su taşkını uygulamalarında başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, 1000 tane ağırlığı, tek bitki verimi, Z12 ve Z31 dönemlerinde sürgün yaprak alanı ve membran termal stabilitesi için çokluk olumlu; hem Z12 hem de Z31 dönemlerinde NDVI, CCI ve SPAD, hem kök hem de sürgünde Fe ve Mn içeriği çokluk olumsuz yönde heterosis ve heterobeltiosis değerleri saptanmıştır. Yapılan topluca değerlendirmede, su taşkını konusunda Beşköprü x Pamukova 97 melezinin en ümitvar kombinasyon olduğu ve ileriki generasyonlara taşınması gerektiği kanısına varılmıştır.

This study was conducted in Adnan Menderes University Crop Science Departments experimental fields during years 2011-2013. Particularly to evaluate inheritance of some physiological characters of waterlogging tolerance, five bread wheat varieties (Anapo, Pamukova 97, Stendal, Beşköprü ve Hanlı) and their diallel cross populations were planted in randomized complete blocks design with 3 replicates in pot experiments. Diallel analyses were held in two different conditions. Normal conditions as control and stress conditions as waterlogging treatment (at Z12 and Z31 stages of wheat). Reciprocal effects were significant for spike lenght, number of spikelets per spike, number of grains per spike, grain yield per spike, 1000 kernel weight. Additive gene effects were significant for root and shoot Fe contents, shoot Mn content, chlorophyll content of leaves (CCI) at Z31 stage especially in waterlogging conditions. Non-additive gene effects were significant for root Mn content, membrane thermal stability, chlorophyll content of leaves (CCI) at Z12 stage. Low and medium level of narrow sense heritability were found in these traits. Substantially positive heterosis and heterobeltiosis values were found in number of spikelets per spike, number of grains per spike, 1000 kernel weight, grain yield per spike, Shoot Leaf Area at Z12 and Z31 stages and membrane thermal stability especially in waterlogging conditions. Substantially negative heterosis and heterobeltiosis values were found in normalised difference of vegetative index (NDVI), chlorophyll content of leaves (CCI), chlorophyll content of flag leaf (SPAD) at Z12 and Z31 stages, root an shoot Fe and Mn contents. In conclusion, Beşköprü x Pamukova 97 cross was found to be the most promising combinationfor further breeding programs in waterlogging conditions.