Bu araştırmada, etlik piliçlerde aydınlatma programı, yerleşim sıklığı ve tünek kullanım durumunun, refah belirleme kriteri olarak kullanılan bacak sağlığı ile bazı korku ve stres parametreleri üzerine etkileri incelenmiştir. Çalışmada hayvan materyali olarak 180 adet erkek ve 180 adet dişi olmak üzere toplam 360 adet ticari etlik civciv (Ross 308) kullanılmış olup, çalışma süresi 42 gün olarak gerçekleşmiştir. Araştırmada aydınlatma programı, yerleşim sıklığı ve tünek kullanım faktörleri ile her faktörün iki seviyesi kullanılarak 2x2x2 deneme düzeni oluşturuldu. Araştırmada bacak sağlığı bakımından tibial diskondraplazi, valgus-varus deformasyonu, ayak tabanı yangısı, tarsal bölge yangısı, tibia kemiğine ait kortikal indeks, dayanıklılık indeksi, ağırlık-uzunluk indeksi, dış simetri özellikler, tibia ham kül, kalsiyum ve fosfor düzeyleri ile serum kalsiyum ve fosfor düzeyleri incelendi. Stres ve korku ölçütleri olarak ise heterofil lenfosit oranı, serum glikoz, total protein, kolesterol ve trigliserit düzeyleri ile hareketsizlik süresi ele alındı. Sürekli aydınlatma uygulanan hayvanlarda %26,4, kısıtlı aydınlatma uygulanan hayvanlarda ise %11,1 oranında tibial diskondroplazi lezyonu görülmüş olup, aydınlatma programının tibial diskondroplazi oluşumu üzerine etkisi istatistiksel açıdan önemli (P<0,05), yerleşim sıklığı ve tünek kullanım durumunun etkileri ise önemsiz bulunmuştur. Ayak tabanı yangı derecesi üzerine aydınlatma programı ve yerleşim sıklığının etkisi önemsiz bulunurken, tünek kullanım durumunun etkisi ise önemli (P<0,01) olarak belirlenmiştir. Tarsal bölge yangı derecesi üzerine aydınlatma programının etkisi önemsiz iken, yerleşim sıklığının ve tünek kullanım durumunun etkileri ise istatistiksel olarak önemli çıkmıştır. Tünek kullanım durumunun tarsal bölge yangı derecesi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli (P<0,001) bulunmuş olup, tünek kullanılan hayvanlarda tarsal bölge yangısının görülme oranı ve şiddetinin daha düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Serum kalsiyum ve fosfor düzeyleri bakımından, aydınlatma programının fosfor düzeyi, tünek kullanım durumu ve cinsiyetin ise kalsiyum düzeyi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli (P<0,05) bulunmuştur. Kırkikinci gün kortikal indeks değeri üzerine aydınlatma programının etkisi istatistiksel açıdan önemli (P<0,01) çıkmış olup, kısıtlı aydınlatma uygulanan grupta 38,81, sürekli aydınlatma uygulanan grupta ise 36,28 olarak belirlenmiştir. Yirmibirinci ve kırkikinci gün tibia dayanıklılık indeksi ve ağırlık-uzunluk indeksi üzerine her üç faktörün de etkisi önemsiz çıkmıştır. Tibia genişliği FA düzeyi ve relatif FA düzeyi üzerine aydınlatma programı, yerleşim sıklığı, tünek kullanım durumu ve cinsiyetin etkilerinin istatistik bakımdan önemsiz olduğu belirlenmiştir. Ortalama tibia uzunluğu FA düzeyi 0,92 olarak bulunmuş olup, aydınlatma programının etkisi istatistiksel açıdan önemli (P<0,05) çıkmıştır. Aydınlatma programı, yerleşim sıklığı, tünek kullanım durumu ve cinsiyetin heterofil lenfosit oranı ve hareketsizlik süresi üzerine etkileri istatistik bakımdan önemsiz bulunmuştur. Serum glikoz düzeyi üzerine aydınlatma programı ve yerleşim sıklığının etkisi istatistiksel açıdan önemsiz, tünek kullanımı ve cinsiyetin etkisi ise istatistiksel bakımdan önemli (P<0,05) bulunmuştur. Serum total protein düzeyi üzerine aydınlatma programı ve yerleşim sıklığının etkisinin istatistiksel açıdan önemli (P<0,01, P<0,001), tünek kullanımı ve cinsiyetin etkilerinin ise önemsiz olduğu belirlenmiştir. Yerleşim sıklığı ve tünek kullanım durumunun serum kolesterol düzeyi üzerine etkilerinin istatistiksel açıdan önemli (P<0,05, P<0,01) olduğu tespit edilmiş olup, aydınlatma programı ve cinsiyetin etkisi ise önemsiz çıkmıştır. İlk üç haftalık dönemde canlı ağırlık üzerine aydınlatma programının etkisinin istatistiksel olarak önemli (P<0,001) olduğu ve sürekli aydınlatma programı uygulanan gruptaki piliçlerin canlı ağırlık ortalamasının, kısıtlı aydınlatma programı uygulanan gruptaki piliçlerin ortalamasından daha yüksek olduğu belirlenmiştir. İlk üç haftalık dönemde yerleşim sıklığının canlı ağırlık ortalaması üzerine etkisi önemsiz iken, 4., 5. ve 6. haftalarda ise önemlilik (P<0,05) tespit edilmiştir. İlgili dönemde tüm haftalarda 12 piliç/m2 grubunda canlı ağırlık ortalamaları, 18 piliç/m2 grubundan daha yüksek olarak elde edilmiştir.
This study was conducted to investigate the effects of lighting programme, stocking density, and perch usage on leg health and fearfulness and stress parameters of which is well-known animal welfare criteria. During the 42 days study, a total of 360 commercial broilers (180 male and 180 female; Ross 308) were used as an animal material. Factors consisted of lighting programme, stocking density and perch application were designed as two different levels so as to fit 2x2x2 factorial design. Tibial dyschondroplasia, valgus-varus deformity, foot pad dermatitis, hock burn, tibial cortical index, robusticity index, bone weight-length index, fluctuating asymmetriy and relative fluctuating asymmetriy of tibia width and length, tibia crude ash, tibia calcium and phosphorus levels, blood calcium and phosphorus levels, were investigated as leg health parameters. Tonic immobility test was performed for fearfulness while blood heterophil to lymphocyte ratio, glucose, total protein, cholesterol and triglyceride levels were measured for stress reactions. Tibial dyschondroplasia incidence was detected as 26,4% and 11,2% in animals in continuous and restricted lighting groups, respectively. The effect of lighting programme on tibial dyschondroplasia incidence was found as statistically significance (P<0,05) while there was no same effect arising from stocking density and perch usage. The effect of lighting programme and stocking density on the degree of foot pad dermatitis was found insignificant while the presence of perch has significant (P<0,01) effect on this dermatitis. The effect of lighting on the level of hock burn lesions was determined as insignificant while stocking density and perch usage have statistically significant effects. The presence of perches in the pen has significant (P<0,001) effects on the formation of hock burn lesions and hock burn incidence and intensities were also recorded lower in these animals. It was determined that lighting programme has significant effect on serum phosphorus level while perch usage and gender have same effects on serum calcium level (P<0,05). Lighting program has statistically significant (P<0,01) effect on 42nd day cortical index. And cortical index was calculated as 38,81 and 36,28 in restricted and continuous lighting programme groups, respectively. It was determined that lighting programme, stocking density, perch usage have no significant effects on 21st and 42nd days robusticity index and weight-length index. It was determined that lighting programme, stocking density, perch usage and gender have no significant effects on fluctuating asymmetriy of tibia width and relative fluctuating asymmetriy of tibia width. Average fluctuating asymmetriy of tibia length was found as 0,92 and the effect of lighting programme on this index found as statistically significant (P<0,05). It was determined that lighting programme, stocking density, perch usage and gender have no significant effects on heterophil to lymphocyte ratio and tonic immobility duration. Results show that serum glucose level was not affected by lighting programme and stocking density while perch usage and gender have significant effects on this parameter (P<0,05). However, lighting programme and stocking density have statistically significant (P<0,001 and P<0,01, respectively) effects on serum total protein level while perch usage and gender have no similar effects. It was determined that stocking density and perch usage have significant effects on serum cholesterol level (P<0,05 and P<0,01 respectively) while serum cholesterol level had not been affected by lighting programme and gender. It was determined that lighting programme has statistically significant (P<0,001) effects on average live weight gain in the first three weeks period and average live weights of broilers in this period in continuous lighting group were measured higher than restricted lighting group counterparts. The effect of stocking density on average live weight was found as statistically significant (P<0,05) only for 4th, 5th, and 6th weeks. In this period, average live weights were higher in 12 bird/m2 group than 18 bird/m2 group.
