Lapseki ve yöresi ağızları (İnceleme metin sözlük)

Abstract

Türkoloji çalışmalarının ayrılmaz kollarından biri durumundaki ağız çalışmaları, hem çalışma yapılan bölgeye özgü kültürel değerlerin bir ögesi ve taşıyıcısıdır hem de tarih ve etnoloji çalışmalarının yanı sıra Türkçenin fonetik ve morfolojik gelişiminin göstergelerinden biridir. Bu konu üzerine yapılan çalışmaların hızlanması da çeşitli etkenlerle kaybolmaya başlayan ağız özelliklerinin tespiti açısından önemlidir. Çanakkale ili de daha önce üzerinde kapsamlı bir çalışma yapılmayan ağız bölgelerinden biridir. Bu çalışmada Çanakkale ili Lâpseki ilçesi köyleri ele alınmıştır. Bu yerleşim yerinin ağız açısından en önemli özelliği hem yörük köylerinin hem de göçmen köylerinin birlikte ve birbirlerine çok yakın olmalarıdır. Lâpseki ilçesi 2 belde ve 40 köy olmak üzere toplam 42 yerleşim biriminden oluşmaktadır. Lâpseki Belediyesi verilerine göre ilçe merkezinde 10.365, beldelerde toplam 5.884, köylerde toplam 9.592 kişi olmak üzere toplam 26.365 kişi yaşamaktadır. Bu çalışmada, Lâpseki ilçesi idari sınırları içinde yer alan söz konusu yerleşim birimlerinin ağız özellikleri incelenmiştir. Çalışma İnceleme, Metin ve Sözlük bölümlerinden meydana gelmiştir. İnceleme bölümünde bölgenin kısaca tanıtıldığı Giriş bölümü ile fonetik ve morfolojik özelliklerin ele alındığı Ses Bilgisi ve Şekil Bilgisi bölümleri yer almaktadır. Ardından, bölgeye mahsus ağız özelliklerinin kısaca özetlendiği Sonuç bölümü gelmektedir. Metinler bölümünde, sahadan derlenen ve çevriyazı işaretlerine aktarılan 54 metin bulunmaktadır. Sözlük bölümünde de ses, şekil veya anlam bakımından farklı olan kelimeler metin ve satır numarasıyla birlikte verilmiştir. Bölge adını verdiğimiz bu çalışma, hem Çanakkale ili bünyesinde bulunan ağız özelliklerinin hem de dil verileri aracılığıyla korunmuş kültürel özelliklerin bir bölümünün de olsa tespiti açısından önemlidir. Ayrıca, ileride yapılması planlanan ağız atlasları için de bir referans teşkil edebilir.

Dialect studies which is one of the important part of the Turcology studies, is both carrier and element of region specific cultural values and one of the indicator of Turkish phonetic’s and morphological’s evolution as well as ethnology studies. It is also important acceleration of work on this subject for determination of dialect features which began to disappear with several factors. Çanakkale is one of the dialect region in which a detailed examination has not been made before. Lâpseki town consist of 2 small town and 40 villages. Totally there are 42 accommodation unit. According to record of Lâpseki municipality there are 10.365 in city center, 5.884 in town, 9.592 population in village. Totally 26.365 person live in this province. In this study, the dialect properties of the mentioned accommodation units that are located within the borders of town of Lâpseki. The study consist of examination, text and dictionary sections. Examination section consist of voice info, shape info where phonetic and morphological properties, and prologue where the region is introduced briefly are examined. At the and of examination, there is a result section where the region specific properties are summarized. In text section, there are 54 text which have been compiled form the field and transferred to transcription signs. In dictionary section, the words which are different in terms of voice, shape and meaning are shown with text and line number. In this study which is named Dialect of Lâpseki and its surroundings, is important for determination of dialect properties in city of Çanakkale and cultural properties which are protected through language data. Besides it will provide a reference for the dialect atlases which are planned to be created in the future.