Özürlülük tarih boyunca bütün toplumlarda büyük bir sorun olarak varlığını sürdürmüştür.
Türkiye’de özürlü sayısı ve türü ile özürlülüğe neden faktörler hakkında yeterince bilimsel
veri mevcut değildir. Özürlülüğün önlenmesi, özürlülere yardım için alınacak önlemler ve
uygulanacak tedavilerde öncelikle üzerinde durulacak olan konuları saptamak için bu tür
bilgilere gereksinim vardır. Bu konularda bilimsel net veriler bütün ülkeyi kapsayan geniş
çaplı epidemiyolojik çalışmalar ile sağlanabilir.
Bu çalışma Aydın il merkezinde özürlülük sıklığını belirlemeyi, özürlülük türlerini ve
nedenlerini ortaya koymayı, tespit edilen özürlülerin DSÖ’nün 2001 yılında uygulamaya
koyduğu “İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılması (ICF)”nı
kullanarak yeniden sınıflamayı ve bu sınıflamanın Türkiye’de kullanılmaya başlanması ile
neler kazandıracağını bir model üzerinde tartışmayı amaçlamaktadır. Çalışma sırasında elde
edilen veriler Türkiye’nin özürlülük profiline istatistiksel veri olarak katkıda bulunacaktır.
Model oluşturma sırasında elde edilen deneyimler karar vericilere özürlülere yönelik
planlamalarında yol gösterecektir.
Araştırma Ekim 2006-Mayıs 2007 tarihleri arasında Aydın İli Belediye sınırları içinde 22
mahallede yapılmıştır. Kesitsel, tanımlayıcı bir araştırma olup, örnek büyüklüğü 1200 hane,
4462 kişi olarak belirlenmiştir. Haneler mahallelere göre tabakalı ve sistematik örnekleme
yöntemi ile saptanmıştır. Tespit edilen örneklem büyüklüğü baz alındığında % 98.1 oranında
haneye ve % 82.6 oranında ise kişiye ulaşılmıştır.
Özürlülük prevalansını hesaplamak amacıyla T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü
Başkanlığı ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın 2002 yılında yapmış oldukları “Türkiye
Özürlüler Araştırması” nda kullanılan iki soru kağıdı ve DSÖ tarafından oluşturulan WHO
DAS-II ölçeği uygulanmıştır. İlk soru kağıdı tüm hanelere, ikinci soru kağıdı ilk anketin
sonunda özürlü olduğu saptanan kişilere, WHO DAS-II ölçeği ise 18 yaş ve üstündeki özürlü
bireylere uygulanmıştır. Araştırma verileri bilgisayar ortamında ve SPSS 11.5 programı
kullanılarak değerlendirilmiştir.
Özürlülük prevalansı % 15.7 olarak saptanmıştır. 45-64 yaş grubunda, ilkokul ve daha düşük
eğitim düzeyinde, evli olan bireylerde ve çalışmayanlarda özürlülük anlamlı şekilde yüksek
bulunmuştur.
Özür grupları içerisinde en sık görülen özür türleri sırasıyla, süreğen hastalıklar (% 63.7),
ortopedik bozukluklar (% 11.5), ruhsal bozukluklar (% 8.5), görme ile ilgili bozukluklar
(%6.3), işitme ile ilgili bozukluklar (%5.0), dil ve konuşma ile ilgili bozukluklar (% 3.8) ve
zihinsel bozukluklar (% 1.2) olarak tespit edilmiştir.
Cinsiyete göre özür türlerinin dağılımında süreğen hastalıklar ile ruhsal ve işitme ile ilgili
bozuklar dışında erkeklerde özürlülük kadınlara göre anlamlı şekilde fazla olduğu
görülmüştür (p< 0.001).
Özür türlerine göre WHO DAS-II düzey ortalamaları değerlendirildiğinde, en yüksek skor
ortalaması zihinsel bozukluklara; ikinci sırada ise dil ve konuşma ile ilgili bozukluklara sahip
olanlarda bulunmuştur. Özellikle zihinsel bozuklukları olanların temel günlük yaşam
aktivitelerini başka birisinin yardımı ile veya hiç yapamadıkları tespit edilmiştir.
WHODAS II ölçeği ile elde edilen veriler değerlendirildiğinde gerek alanların ve gerekse de
total değerlerin sonuçları normal dağılıma uygunluk göstermediği için alanlardan tespit edilen
sonuç değerleri 25, 50 ve 75 yüzdelik dilimlere göre sınıflandırılmış; % 25’lik dilime girenler
“iyi”, % 50’lik dilime girenler “orta” ve % 75’lik dilime giren özürlüler ise “kötü” olarak
yorumlanmıştır. Alan 1 (Anlama ve iletişim kurma) ve Alan 5 (İşle yada okulla ilgili etkinlik)
bölümlerinde iyi ve kötü olmak üzere iki grubun olduğu, Alan 2 (Hareket etme), 5 (Ev ile
ilgili etkinlikler), 6 (Toplumsal yaşama katılım) ve bunların genel toplamlarında iyi, orta ve
kötü olmak üzere üç grubun bulunduğu tespit edilmiştir. Alan 3 (Kendine bakım) ve Alan 4
(İnsan ilişkileri)’de ise 446 kişi sıfır puan (iyi), 36 kişi 10 ve üzeri puan almıştır.
WHO DAS-II sonuçlarına göre özürlü bireylerin en fazla güçlük çektiği alanlar, süreğen
hastalıklarda Alan 5, ruhsal ve işitme bozuklarında Alan 1, ortopedik bozukluklarda Alan 2,
görme bozukluklarında Alan 1 ve 2, konuşma bozukluklarında Alan 1 ve 5, zihinsel
bozukluklarda ise Alan 4 ve 5 olarak tespit edilmiştir.
SUMMARY
PROPOSING A MODEL FOR DISABILITY CLASSIFICATION
Disability has been an important problem among populations throughout history. In Turkey,
data about quantity of disabled people, kinds of disability and underlying factors is
inadequate. This kind of information is necessary for determining key points for prevention,
treatment and precautions to help the disabled. Scientific and accurate data can be obtained
through comprehensive epidemiological researches held country wide.
The aim of this study is to determine prevalence, kinds and epidemiological characteristics of
disability in Aydin city center; applying International Classification of Functioning, Disability
and Health (ICF) developed by WHO; help promotion of health of disabled people by
generating statistical data.
The research was made between October 2006-May 2007 within municipality boundaries of
Aydin province. This is a cross-sectional study. Sample size was determined as 1200 houses
and 4462 people. Accessibility was 98.1% for houses and 82.6% for people.
In order to determine prevalence of disability, two questionnaires used in the
‘Turkey Disability Study’ which was held in 2002 by Republic of
Turkey Prime Ministry Turkish Statistical Institute and Prime
Ministry Administration for Disabled People as well as WHO DAS-II scale developed by
WHO were applied. The first questionnaire was filled in for all houses;
the second one was filled in for the people who were found to
be disabled after the first questionnaire. WHO DAS-II was filled in for the disabled
people 18 years and older. Data were analyzed using SPSS 11.5.
Prevalence of disability was found 15.7%. It was significantly higher in people older than 65
years; whose education level is elementary or less and whose wife/husband was dead or
divorced.
Among the disability groups, the disability kinds detected most often were; chronic diseases
(63.7%), orthopedic disorders (11.5%), psychological disorders (8.5%), disorders about
seeing (6.3%) and hearing (5.0%) respectively.
Kinds of disability were significantly higher in men than in women except for chronic
diseases and psychological disorders (p< 0.001).
When WHO DAS-II average scores were assessed according to kinds of disability, highest
scores were found in people with psychological disorders; followed by people with disorders
about language and talking. Especially people with psychological disorders were found to be
performing their basic daily living activities either with someone else’s help or not performing
them at all.
