18. yüzyılda, Osmanlı Devleti'nde tarihi aydınlatan kaynaklardan biri olan vekayi'nâmeler, vekayi'nüvislerin, ya yaşadıkları dönemin ya da kendinden önceki yaşanmış dönemin olaylarını kendi birikimleri ve üsluplarını da katarak yazmaları sonucu ortaya çıkmış tarihi belgelerdir. Tarih-i Sâmî, Şâkir ve Subhi de gizli kalmış, bugüne kadar ayrıntıları ile incelenmemiş bu eserlerden biridir. Üç yazarlı bu eserin birinci bölümünü oluşturan Tarih-i Sâmî, bu tezde ele alınan bölümdür. Tarih-i Sâmî, Arpaeminizâde Mustafa Sâmî tarafından yazılmıştır. Mustafa Sâmî, vak'a-nüvis, şair ve hattattır. Sâmî, iyi bir şair olmasına rağmen daha çok vak'a-nüvisliği ile tanınmıştır. Ancak, çok kısa süre bu görevde bulunan Mustafa Sâmî, yazdıklarını bir kitapta toplama fırsatı bulamamıştır. Kendinden sonra vekayi'nüvis olan Mehmet Subhi, onun yazdıklarını da toplamış ve kendi eserine eklemiştir. Mustafa Sâmî'nin vekayi'nüvis olduğu dönem, Lale Devri sonları ve Patrona Halil İsyanı ile başlayan karışık ve bunalımlı bir döneme rastlamaktadır. O dönemde yaşanan her türlü siyasi, ekonomik, sosyal çöküntüler, bu eserde yer almıştır. Yangınlar, depremler, isyanlar, isyanların ortaya çıkardığı etkiler, tahta geçme, tahttan inme, devlet adamlarının görevden alınması, atanması, eserde ele alınan başlıca olaylardır. Bu eserin incelenmesi ile Osmanlı Devleti'nin en karışık dönemi olan 18. yüzyıl başlarındaki durumu hakkında bir takım bilgilere ulaşmak amaçlanmıştır.
Within the 18.th century, chronicles were one of the sources sheding light on history and they were come into existence by chroniclers by writing the events of their eras or previous eras with putting their experience and style in. History of Sâmî, Şâkir and Subhi is also one of those chronicles which have been hidden and not studied until today. History of Sâmî, the first part of this work, is being undertaken in this dissertation. History of Sâmî was written by Arpaeminizâde Mustafa Sâmî who was a chronicler, a poet and a penman. He has been much more known as chronicler although he was a good poet. Provided that he worked as a chronicler for a short period of time, he couldn't find an opportunity to collect his writings in a book. Mehmet Subhi, who became chronicler after Sâmî, collected Sâmî's writings too, and added them to his own work of art. The period when Mustafa Sâmî had been a chronicler corresponds to a disorder and crisis era of Ottoman Empire which started by Tulip Age and Patrona Halil Revolt. All the political, economic and social sediments, lived in this period, takes place in this art of work. Fires, earthquakes, revolts, the result of revolts, elevation to a throne, descend from a throne, demotion of statesmen, appointment of statesmen are the main events handled in this work of art. By studying this work of art, accession to information about the situation of Ottoman Empire during the early 18.th century, one of the most disorder era, is aimed.
