Tralleis Latrinası ışığında Antik Dönemde latrinalar ve Tralleis Latrinası'nın 3D modellemesi

Abstract

İnsanın beslenme kadar doğal bir ihtiyacı da sindirilen besinlerin vücuttan atılmasıdır. Erken dönemlerden itibaren insanoğlu bu ihtiyacını doğada gidermiştir. M.Ö. III. binden itibaren bu ihtiyaç için kapalı mekanların oluşturulduğu görülmektedir. Saraylarda ya da varlıklı kişilerin evinde kişilere hizmet eden küçük tuvaletlerin buluntuları tespit edilmiştir. Roma Dönemi'ne gelindiğinde bu yapıların anıtsal büyük ve çok kişiye aynı anda hizmet veren yapılara dönüştüğü anlaşılmaktadır. Kentin önemli mimari yapıları arasına giren bu yapılar "Latrina" olarak adlandırılmaktadır. Özellikle M.S. II. yy.da en görkemli örnekleri görülen latrinalar Akdeniz Dünyası'nda Afrika, İtalya ve Anadolu'da karşımıza çıkmaktadır. Birden fazla kişinin aynı anda ihtiyacını karşıladığı latrinalar sadece tuvalet ihtiyacının giderildiği yerler olmaktan çıkmıştır. Kullanıcıların bu esnada sohbet ettiği ve sosyalleştiği bir yapı olmuştur. Bu nedenle halka hitap eden, halkın ihtiyacını karşılamak amacı ile latrinaların kent içerisindeki konumu da ayrı bir öneme sahiptir. Latrinaların hamamların yakınında inşa edilerek, buradan gelen atık suların latrina kanalizasyonuna verildiği örneklerinin var olduğu gibi, ayrı olarak tek başlarına inşa edilmiş ve kendi özel su ve kanalizasyon sistemlerine sahip olan latrinalarda görülmektedir. Kent içerisinde latrina için ayrılan yere ve kentin ne kadar görkemli bir latrina yapmak istediğine bağlı olarak latrinalar farklı planlarda inşa edilmiştir. Altı grupta incelenen planlar; Peristilli, Eksedral, Yuvarlak, U, L, I planlarıdır. Her planda kullanıcılar oturma plakaları üzerine açılmış delikler üzerine oturarak ihtiyaçlarını giderirler. Oturma plakaları mermerden, taştan ya da ahşaptan yapılmışlardır. Oturma plakaları duvara yerleştirilmiş konsollar üzerinde taşınır. Plakaların alt kısmını da, üstteki deliğin hizasına gelecek şeklide üzerinde bir delik olan başka bir plaka desteklemektedir. Alt kısımda yer alan delik taharetlenme amacına hizmet etmek için yapılmıştır. Ayaklarını bastıkları alanın hemen önünde bir temiz su kanalı yer almaktadır. Bu kanal içerisinden temiz su kullanıcılara sağlanmaktadır. Latrinaların kullanıcılarına tam anlamıyla hizmet vermesi için atıklardan oluşan kötü kokunun engellenmesi ve kanallardaki atıkların hızlı uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu nedenle her latrina güçlü bir kanalizasyon sistemine sahip olmak durumundadır. Latrinaların tüm halkın kullandığı yapılar olduğu ya da düşük bir ücreti ödeyen herkesin kullanabildiği kabul edilmektedir. Latrina içerisinde herhangi bir statü ya da zümre ayrımına dair yorumlanabilen bir buluntu ele geçmemiştir. M.S. I. yy. da mimari olarak tam anlamıyla ortaya çıkan latrinalar, en görkemli dönemi M.S. II. yy. olarak değerlendirilmektedir. M.S. IV. yy. da kadın ve erkekler için ayrı latrinalar kullanılmıştır. M.S. VI. yy.a gelindiğinde artık latrinaların kullanımının son bulduğu anlaşılmaktadır. Çalışma da incelenen Tralleis Latrinası 20.20 x 15.00m. ölçülerindedir. Özenli bir işçilik ile yapılmıştır. Peristilli latrinalar grubu içerisinde yer alır. Oturma sıralarının düzeni U formundadır. Geniş temiz su kanallarına sahiptir. Oturma plakaları ve temiz su kanalları mermerden yapılmıştır. Kanalizasyonu latrinanın duvarları boyunca dolaşmaktadır. Latrina daha sonraki dönemlerde çok fazla tahribata uğramıştır. Ancak elde edilen buluntular Tralleis Latrinası'nın Anadolu'da yer alan en görkemli latrinalar arasında ilk sıralarda yer almasını sağlamaktadır.

Hrowing the eaten food out of the body is a natural need as well as nutrition .The nutrition is a natural needs for human as well as the eaten foods are thrown out from digestion system. Humans had eliminated their need to use the loo in nature beginning from early periods. Since the III. millennium B.C. indoors are seen which has builded for call of nature. Some small toilet finds had determined in palaces or in the home of wealthy people. When it comes to Roman Period it's inferred that this constitution transformed to monumental and structures which serving to many people at the same time. This buildings are one of the significant buildings among the major architectural structures in Roman city and have defined as 'Latrina'. We have encountered to the most magnificent examples of latrinas particularly at the II. century B.C. widely in Africa, Italy and Anatolia in the Mediterranean World. Latrinas were not just communal space with multiple toilets. Moreover they became social areas where people could chat. Therefore latrinas' location has a specific importance in order to appeal the public and call of nature in the city. Latrinas have varried examples. Some of them were built near of the bath thus waste water from bath was emptying from the common sever of latrina. Also in latrinas which was built separately have seen their own water and sewage system. Latrinas were built in diffrent plans depending on place of latrina and how magnificent latrina that city wants. Sub-groups examined in plans: Peristyle, exedral, U, L, I planned latrinas. In each plan, the users sits on plates defined as a hole in the ground and make thier toilet. Fit plates were made of marble, stone or wood. Plates carried by consoles were placed on the walls. Bottom of the plates are shored by a another perforated plate in alignment with the hole facing to the top. Bottom of the hole was created to serve lustration. The clean water channel was located in front of the area where they set foot. Clean water is provided to users through this channel. Properly in order to serve users of latrinas the bad smell of waste consisting and wastes in the channels had to be removed quickly. Therefore, each latrinas had to include stronger sewage system. It's accepted that latrinas were used by all the public even rural areas and low-income urban communities or they were used with a low-wage. There is not any antiquity founded inside of latrina concerning any status or class discrimination. Latrinas are completely emerged as a part of architecture in the I. century B.C. The most glorious period of latrina is considered as II. Century B.C. Latrinas were used separetely for men and women in the IV. century A.D. When it comes to IV. century A.D. it appears that latrinas were no longer used. The measure of Tralleis Latrina -which examined in study- is 20.20x15.00. It was made by elaborated labour. It's involved in peristyle group. Seating arrangement is in U form. Latrina has a large fresh water channels. Sitting plates and water cleaning channels were made of marble. Sewage of latrina is circulated along its walls. Latrina was destructed in later periods. However ruins of Tralleis Latrina provides to offer to be one of the most splendid latrinas in Anatolia among others.