İNSANLARDA HASTALIK YAPAN/YAŞAYAN EKTOPARAZİTLER İLE İLGİLİ TÜRKİYE’DE YAPILMIŞ ARAŞTIRMALAR ÜZERİNE BİR META-SENTEZ ÇALIŞMASI

Abstract

Amaç: Bu çalışma, Türkiye’de insanlarda hastalık yapan/yaşayan ektoparazit türlerine ilişkin yapılmış nitel, nicel ve karma desenli bilimsel yayınları sistematik olarak analiz etmeyi; bu analiz sonucunda ortaya çıkan eğilimleri, ortak temaları ve bilgi boşluklarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Gereç ve Yöntem: Araştırma, Ekim–Aralık 2023 tarihleri arasında YÖK Ulusal Tez Merkezi, Google Akademik, DergiPark, Web of Science ve PubMed veri tabanlarında gerçekleştirilen kapsamlı bir literatür taramasına dayanmaktadır. Tarama sonucunda belirlenen 132 çalışma (106 makale, 26 tez) meta-sentez yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmalar; belirlenen dahil etme ölçütlerine göre seçilmiş, Joanna Briggs Institute (JBI) kalite değerlendirme kontrol listeleri ile metodolojik olarak değerlendirilmiştir. Daha sonra araştırmaya dahil edilen çalışmalar, MaxQDA 2024 Pro programı kullanılarak nitel içerik analizi metodolojisi doğrultusunda analiz edilmiştir. Bu analitik süreçte, her bir çalışmanın detaylı bir şekilde okunmasıyla, araştırma bulguları, sonuçları ve anahtar kelimeleri dikkatle ayrıştırılmıştır. Bulgular: Analiz edilen çalışmaların büyük çoğunluğu kesitsel desenle gerçekleştirilmiş olup, Pediculus (bit), Demodex ve Sarcoptes (uyuz etkeni) türlerine yoğunlaşmıştır. İncelenen çalışmalarda, enfestasyonların yaygınlık oranlarıyla birlikte yaş, cinsiyet, sosyoekonomik düzey ve hijyen alışkanlıklarının etkili faktörler olduğu belirlenmiştir. Bu kapsam, demografik özelliklerin ektoparazit enfestasyonlarına yatkınlıkta kritik bir rol oynadığına işaret etmektedir. Bireysel alışkanlıklar ve hijyen konuları da sıkça incelenmiş, saç ve cilt temizliğine dikkat etmeme ile banyo sıklığının düşük olması gibi faktörlere vurgu yapılmıştır. Sosyo-ekonomik faktörler ve yaşam alanları/ortam da önemli çalışma alanları olarak yer alırken, mesleki risk grupları ve hayvan teması/vektör kaynakları gibi konulara görece daha az sayıda çalışmada değinilmesi, bu alanlarda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulduğunu düşündürmektedir Sonuç: Türkiye’de insanlarda görülen ektoparaziter enfestasyonları, halk sağlığı açısından önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Bu çalışma, mevcut literatürü sistematik biçimde değerlendirerek, alandaki bilgi birikimini özetlemekte ve ileride yapılacak çalışmalar için referans niteliği taşımaktadır. Elde edilen bulgular, ektoparazitlerin kontrolüne yönelik sağlık politikalarının geliştirilmesi ve toplum temelli önleme stratejilerinin uygulanması açısından da önemlidir.