65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ

Abstract

ÖZET 65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ Mert, A. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yaşlı Sağlığı ve Bakımı Programı, Doktora Tezi, Aydın, 2024. Amaç: Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaşlı nüfusun artışıyla, destek gereksinimi olan bireylerin oranı artmaktadır. Nüfusun yaşlanması ile ilgili olarak en yaygın görülebilen geriatrik sendromlardan biri de kırılganlıktır. Kırılganlık prevalansı ve kırılganlıkla ilişkili faktörlerin belirlenmesi, şüphesiz hem klinik uygulamalar hem de ülke ekonomisi için önemlidir. Sağlıklı yaşam biçimi, bireyin sağlığını etkileyen tüm davranışlarını kontrol etmesi, günlük aktivitelerini düzenlemede kendi sağlık statüsüne uygun davranışları seçmesidir. Sağlıklı yaşama alışkanlıkları olan bireylerin daha az kırılgan olması muhtemeldir. Bu çalışmanın amacı, 65 yaş üstü bireylerde standart bir ölçek kullanarak sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile kırılganlık arasındaki ilişkinin saptanmasıdır. Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikte ve kesitsel olarak planlanan araştırmamız, Eylül 2021-Nisan 2022 tarihleri arasında Afyonkarahisar’da üç aile sağlığı merkezine başvuran 65 yaş üzerindeki 375 hasta ile yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olgu rapor formu, Fried Kırılganlık İndeksi ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2 (SYBDÖ-2) ile toplandı. Verilerin analizinde; karşılaştırmalar için t-testi, Mann-Whitney U ve ANOVA (post hoc Bonferroni) testleri kullanılırken; ölçekler, alt boyutlar ve diğer değişkenlerin birbiriyle ilişkisi Pearson’s korelasyon analizi ile değerlendirildi. Fried İndeksi ile SYBDÖ-2 toplam puanı arasında lineer regresyon analizi kullanılarak matematiksel model kuruldu, p değeri <0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular: Katılımcıların %50,9’u kadın, %49,1’i erkekti. Kadınların yaş ortalaması 71,1±5,3 ve erkeklerinki 71,0±5,4 yıl idi. Çalışma evreninin tümü için kırılgan olma oranı %28,0, kadınların kırılgan olma oranı %44,5 ve erkeklerin %10,9 olarak bulunmuş ve xiv cinsiyetler arasında saptanan farklılık istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0,0001). İleri yaş, kadın cinsiyet, obezite, bekar olma, eğitim seviyesinin düşük olması, yalnız yaşamak, emeklilik ve ev hanımlığı gibi daha sedanter durumlar, gelir düzeyinin düşük olması, hastane yatış öyküsü, acil başvurusu öyküsü, işitme kaybı-görme kaybı-üriner inkontinanspolifarmasi gibi diğer geriatrik sendromların varlığı ile kırılganlık arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur (p<0,05). Kırılgan grupta SYBDÖ-2 toplam puanı, diğer tüm alt boyut puanları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük bulundu (p<0,001). ROC analizi ile SYBDÖ-2 ve alt boyutların sensitivite ve spesifite değerleri ile kırılganlığı tahmin edebilecek kesim değerleri (cut-off/treshold) tahmin edilmiştir. Ölçek puanı azaldıkça kırılganlık tahmin edilebildiği ve puanın azalmasına bağlı olarak kırılganlığın netleştiği ve ters ilişkinin olduğu görülmüştür. Ölçek puanı kesim değeri 132,5 olarak saptanmış ve bu kesim değerinin altındaki sonuçların, kırılganlığı tahmin etmede başarılı olabileceği öngörülmüştür. Lojistik regresyon analizi ile iki farklı model geliştirilmiş ve 2. Modelde SYBDÖ-2 toplam puanı ve fiziksel aktivite (FA) alt boyut puanı birlikte ele alınarak kırılganlığı belirlemede anlamlı ve SYBDÖ-2; 1,082 kat (odds ratio) %95 GA [1,053-1,112] ve FA; 1,193 kat (odds ratio) %95 GA [1,072-1,330] olasılıklar oranı ile etkili olduğu bulunmuştur. Model 2’nin kırılganlığı genel doğru saptama oranı %79,1 olarak belirlenmiştir. Sonuç: 65 yaş üstü bireylerde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve kırılganlık arasındaki ilişkiyi incelediğimiz bu çalışma sonunda kırılganlık ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasında anlamlı bir ilişki saptadık. SYBDÖ-2’den alınan puan azaldıkça kırılganlık artmaktaydı. Anahtar Kelimeler: Geriatrik sendrom, Kırılgan yaşlı, Kırılganlık, Sağlıklı yaşam biçimi, Sağlıklı Yaşlanma.

ÖZET 65 YAŞ ÜSTÜ BİREYLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI VE KIRILGANLIK İLİŞKİSİ Mert, A. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yaşlı Sağlığı ve Bakımı Programı, Doktora Tezi, Aydın, 2024. Amaç: Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaşlı nüfusun artışıyla, destek gereksinimi olan bireylerin oranı artmaktadır. Nüfusun yaşlanması ile ilgili olarak en yaygın görülebilen geriatrik sendromlardan biri de kırılganlıktır. Kırılganlık prevalansı ve kırılganlıkla ilişkili faktörlerin belirlenmesi, şüphesiz hem klinik uygulamalar hem de ülke ekonomisi için önemlidir. Sağlıklı yaşam biçimi, bireyin sağlığını etkileyen tüm davranışlarını kontrol etmesi, günlük aktivitelerini düzenlemede kendi sağlık statüsüne uygun davranışları seçmesidir. Sağlıklı yaşama alışkanlıkları olan bireylerin daha az kırılgan olması muhtemeldir. Bu çalışmanın amacı, 65 yaş üstü bireylerde standart bir ölçek kullanarak sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile kırılganlık arasındaki ilişkinin saptanmasıdır. Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikte ve kesitsel olarak planlanan araştırmamız, Eylül 2021-Nisan 2022 tarihleri arasında Afyonkarahisar’da üç aile sağlığı merkezine başvuran 65 yaş üzerindeki 375 hasta ile yapılmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından oluşturulmuş olgu rapor formu, Fried Kırılganlık İndeksi ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-2 (SYBDÖ-2) ile toplandı. Verilerin analizinde; karşılaştırmalar için t-testi, Mann-Whitney U ve ANOVA (post hoc Bonferroni) testleri kullanılırken; ölçekler, alt boyutlar ve diğer değişkenlerin birbiriyle ilişkisi Pearson’s korelasyon analizi ile değerlendirildi. Fried İndeksi ile SYBDÖ-2 toplam puanı arasında lineer regresyon analizi kullanılarak matematiksel model kuruldu, p değeri <0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular: Katılımcıların %50,9’u kadın, %49,1’i erkekti. Kadınların yaş ortalaması 71,1±5,3 ve erkeklerinki 71,0±5,4 yıl idi. Çalışma evreninin tümü için kırılgan olma oranı %28,0, kadınların kırılgan olma oranı %44,5 ve erkeklerin %10,9 olarak bulunmuş ve xiv cinsiyetler arasında saptanan farklılık istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0,0001). İleri yaş, kadın cinsiyet, obezite, bekar olma, eğitim seviyesinin düşük olması, yalnız yaşamak, emeklilik ve ev hanımlığı gibi daha sedanter durumlar, gelir düzeyinin düşük olması, hastane yatış öyküsü, acil başvurusu öyküsü, işitme kaybı-görme kaybı-üriner inkontinanspolifarmasi gibi diğer geriatrik sendromların varlığı ile kırılganlık arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olduğu bulunmuştur (p<0,05). Kırılgan grupta SYBDÖ-2 toplam puanı, diğer tüm alt boyut puanları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük bulundu (p<0,001). ROC analizi ile SYBDÖ-2 ve alt boyutların sensitivite ve spesifite değerleri ile kırılganlığı tahmin edebilecek kesim değerleri (cut-off/treshold) tahmin edilmiştir. Ölçek puanı azaldıkça kırılganlık tahmin edilebildiği ve puanın azalmasına bağlı olarak kırılganlığın netleştiği ve ters ilişkinin olduğu görülmüştür. Ölçek puanı kesim değeri 132,5 olarak saptanmış ve bu kesim değerinin altındaki sonuçların, kırılganlığı tahmin etmede başarılı olabileceği öngörülmüştür. Lojistik regresyon analizi ile iki farklı model geliştirilmiş ve 2. Modelde SYBDÖ-2 toplam puanı ve fiziksel aktivite (FA) alt boyut puanı birlikte ele alınarak kırılganlığı belirlemede anlamlı ve SYBDÖ-2; 1,082 kat (odds ratio) %95 GA [1,053-1,112] ve FA; 1,193 kat (odds ratio) %95 GA [1,072-1,330] olasılıklar oranı ile etkili olduğu bulunmuştur. Model 2’nin kırılganlığı genel doğru saptama oranı %79,1 olarak belirlenmiştir. Sonuç: 65 yaş üstü bireylerde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve kırılganlık arasındaki ilişkiyi incelediğimiz bu çalışma sonunda kırılganlık ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasında anlamlı bir ilişki saptadık. SYBDÖ-2’den alınan puan azaldıkça kırılganlık artmaktaydı. Anahtar Kelimeler: Geriatrik sendrom, Kırılgan yaşlı, Kırılganlık, Sağlıklı yaşam biçimi, Sağlıklı Yaşlanma.