Lise Öğrencilerinde Transteoretik Model Temelli Sigarayı Bırakma Eğitiminin Öz Etkililik Düzeyi, Karar Alma Düzeyi ve Nikotin Bağımlılık Düzeylerine Etkisi: Randomize Kontrollü Deneysel Araştırma

Abstract

ÖZET

LİSE ÖĞRENCİLERİNDE TRANSTEORETİK MODEL TEMELLİ SİGARAYI BIRAKMA EĞİTİMİNİN ÖZ ETKİLİLİK DÜZEYİ, KARAR ALMA DÜZEYİ VE NİKOTİN BAĞIMLILIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ: RANDOMİZE KONTROLLÜ DENEYSEL ARAŞTIRMA

Aygün H. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Aydın, 2023.

Amaç: Bu araştırma, lise öğrencilerinde Transteoretik model temelli sigarayı bırakma eğitimi girişiminin, öz etkililik düzeyi, karar alma düzeyi ve nikotin bağımlılık düzeylerine etkisini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Gereç ve Yöntem: Çalışma, randomize kontrollü deneysel araştırmadır. Araştırma Denizli iline bağlı Pamukkale ve Merkezefendi ilçelerindeki Anadolu lisesinde yapılmıştır. Araştırmanın evrenini; 2022-2023 Eğitim Öğretim yılında kayıtlı 9., 10., 11. ve 12. sınıfta öğrenimine devam eden toplam 1000 öğrenci oluşturmuştur. Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi uygulanan öğrencilerden bağımlılık test sonuçları 5 orta düzey ve üzeri puan alan, Değişim Aşamalarının Sınıflandırılması Ölçeği (DASÖ) test sonuçları düşünme aşamasında olan ve sigara bırakmaya gönüllü öğrenciler girişim ve kontrol grubunu oluşturmuştur. Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş olup, seçim kriterlerine uygun olarak girişim ve kontrol grubunda 15 kişi, toplamda 30 öğrencinin bu koşulları sağladığı bulunmuştur. Çalışmada Tanıtıcı Bilgi Formu, Karar Alma Ölçeği, Değişim Aşamalarının Sınıflandırılması Ölçeği, Öz-Etkililik/ Teşvik Edici Faktörler Ölçeği ve Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi öğrencilere uygulanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde Statistical Package of Social Sciences (IBM Released 2017, Statistics for Windows, Version 25.0.) (SPSS 25) programı kullanılmıştır. Değişkenler ortalama±standart sapma, medyan, yüzde ve frekans değerleri, ortalamaların karşılaştırmaları için tekrarlı ölçümlerin varyans analizi, korelasyon, regresyon analizleri yapılmıştır. Testlerin anlamlılık düzeyi için p<0,05 ve p<0,01değeri kabul edilmiştir. Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin % 13,3’ünün sigarayı bıraktığı bulunmuştur. Öğrencilerin Fagerström nikotin bağımlılık ölçeğinden aldıkları puanlara bakıldığında; düşük nikotin bağımlılığı kontrol grubunda % 38,3, deney grubunda % 5 iken yüksek nikotin bağımlılığı oranı kontrol grubunda % 35, deney grubunda % 16,7’dir. Öğrencilerin Fagerström nikotin bağımlılık ölçeğine vermiş oldukları cevapların, deney ve kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (χ2=8,958; 𝑝<,05). Çalışmamızda düşünmeme oranı kontrol grubunda % 25 iken, deney grubunda % 0’dır. Düşünme oranı kontrol grubunda % 75 iken, deney grubunda % 51,7’dir. Hazırlık oranı kontrol grubunda % 0 iken, deney grubunda % 35’tir. Harekete geçme oranı kontrol grubunda % 0 iken, deney grubunda % 10’dur. Sürdürme oranı kontrol grubunda % 0 iken, deney grubunda % 13,3’tür. Öğrencilerin değişimin sınıflandırılması ölçeğine yönelik vermiş oldukları cevapların, deney ve kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (χ2=46,579; 𝑝<,05). Öz etkililik ölçeğinden alınan toplam puan ve alt puanlarının deney kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği bulunmuştur (z=-3,148; p<.05). Teşvik edici faktörler ölçeğinden alınan toplam puan ve alt puanların, deney kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermiştir (z=-3,148; p<.05). Karar alma ölçeğinin yararlar alt boyutundan alınan toplam puanların, deney kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (z=-2,475; p<.05). Sonuç: Bu çalışmanın sonuçları doğrultusunda lise öğrencilerinde Transteoretik Model temelli sigarayı bırakma eğitimi girişimin desteklenerek sigara bırakmaları için Transteoretik Model bileşenlerinin esas alındığı uygulamaların planlanması ve öğrencilerin bu süreçte takip edilmesi önerilmektedir.