Davranışsal iktisat ve beklenti teorisi: Riskten kaçınma, kayıptan kaçınma ve sahiplenme etkisi üzerine deneysel bir çalışma

Abstract

İktisadın bir bilim olarak kabulünden önce de bir bilim dalı olarak görüldükten sonra da öznesi ve nesnesi insan olmuştur. Bilim Devrimiyle birlikte doğa bilimleri dışındaki bilimlerin tam nesnel olamamaları nedeniyle gerçek bilim olarak kabul edilmemesi iktisat biliminin iktisadi insanı tanımlamasına neden olmuştur. İktisadi insan ile iktisat bilimi konu edindiği insanı nesnelleştirerek iktisadi modelleri matematikselleştirmiştir. İktisattaki insanın gerçek insan olma vasıflarını yitirmesinden rahatsızlık duyan iktisatçılar, davranışsal iktisat çalışmalarıyla iktisattaki insana insanlığını geri kazandırmayı amaçlamışlardır. 1979'da Kahneman ve Tversky tarafından geliştirilen Beklenti Teorisi bu amaçla davranışsal iktisat altında üretilen kuramlardan biridir. Beklenti Teorisine göre bireyler risk altında karar ve seçim problemlerinde kazanç durumunda riskten kaçınan davranış sergilerlerken, kayıp durumunda risk alan yani kayıptan kaçınan davranış sergilemektedirler. Ayrıca bireylerin, kâr amacı gütmeseler de bir mal için vermiş oldukları minimum satma fiyatları maksimum satın alma fiyatlarından büyüktür yani bireylerde sahiplenme etkisi mevcuttur. Bu çalışmanın ana amacı Beklenti Teorisinin tutarlılığı ve geçerliğinin test edilmesidir. Bu doğrultuda çalışmanın ana hipotezi Beklenti Teorisinin geçerli olduğu yönünde belirlenmiştir. Verilerin toplanması amacıyla grup içi tasarımla bir deney prosedürü hazırlanmış ve Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi lisans öğrencilerine uygulanmıştır. Toplanan veriler betimleyici ve non-parametrik istatistik veri analiz yöntemleriyle incelenmiştir. Elde edilen bulgular Beklenti Teorisinin geçerli olduğu yönündedir. Deney katılımcılarında çoğunlukla kazançlarda riskten kaçınma, kayıplarda risk alma davranışları gözlenmiştir ve deney katılımcılarında çoğunlukla sahiplenme etkisinin varlığı görülmüştür. Beklenti Teorisi konusunda Türkiye'de yapılmış alan çalışması ve Türkçe literatür çok kısıtlıdır. Bu çalışma literatürdeki bu boşluğu dolduracak öncü bir çalışma olması nedeniyle önem arz etmektedir.

Before and after economics is considered a science discipline, the subject, and object of economics have been the human. With the Scientific Revolution, the fact that sciences other than natural sciences were not accepted as real science due to their inability to be fully objective caused the science of economics to define the economic man. With economic man, the science of economics has mathematized the economic models by objectifying the human subject. The economists, who are disturbed by the fact that the human being in economics has lost their qualifications to be a real human, aimed to restore the humanity of the human in economics through behavioral economics studies. Prospect Theory, developed by Kahneman and Tversky in 1979, is one of the theories produced under behavioral economics for this purpose. According to the Prospect Theory, in decision and choice problems under risk individuals exhibit risk-averse behavior in case of gains, while they display risk-taking, that is, loss-averse behavior in case of losses. In addition, even if individuals do not seek profit, the minimum selling prices for a good are higher than the maximum purchase prices, that is, the individuals have an endowment effect. The main purpose of this study is to test the consistency and validity of the Prospect Theory. In this direction, the main hypothesis of the study was determined as the Prospect Theory is valid. In order to collect the data, an experimental procedure was prepared with a within-group design and applied to the undergraduate students of Aydın Adnan Menderes University Nazilli Faculty of Economics and Administrative Sciences. The collected data were analyzed with descriptive and non-parametric statistical data analysis methods. The findings show that the Prospect Theory is valid. It is mostly observed that experiment participants have risk avoidance in gains and risk-taking in losses, and it was observed that the experimental participants mostly had the endowment effect. Field studies and Turkish literature on Prospect Theory in Turkey are very limited. This study is important because it is a pioneering study that will fill this gap in the literature.