XVIII. yüzyıl Anadolu ahkȃm defterlerine göre Aydın sancağı

Abstract

XVIII. yüzyıla kadar Ģer‟i mahkemelerde görülen davaların kayıtları kadılar tarafından Ģer‟iye sicili adı verilen defterlere tutulmuĢtur. Ancak XVIII. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle merkezi otoritenin sarsılmasının ardından halkın Ģikâyetlerindeki artıĢ Divân-ı Hümâyûn‟un iĢini zorlaĢtırmıĢ, bu düzensizliğin önüne geçmek adına 1742 yılında mahalli kayıt uygulaması getirilmiĢ ve ahkâm defterleri oluĢturulmuĢ olup Divân-ı Hümâyûn‟da kaydedilen konulara göre 3 guruba ayrılmıĢtır. Mali konuların kaydedildiği ahkâm-ı maliye bunlardan ilkidir. Halkın Ģikâyetlerinin kaydedildiği ahkâm-ı Ģikâyet ve Divân-ı Hümȃyȗn‟da görüĢülen mühim konuların kayda geçirildiği ahkâm-ı mühimme diğer iki gurubu oluĢturmaktadır. Bu yeni uygulamayla oluĢan ahkâm defterleriyle birlikte her eyaletin kayıtları ayrı tutulmaya baĢlamıĢ, böylelikle Ģikâyetlerin takibi kolaylaĢmıĢtır. Bu dönemde oluĢturulan ahkâm defterlerinden biride Anadolu ahkâm defterleridir. Anadolu eyaletine ait olan 1, 4, 21, 32 nolu defterler tezimizin temel kaynağını oluĢturmaktadır. Defterlerde yer alan kayıtların tasnif edilmesi ile birlikte eĢkıyalık, hırsızlık, gasp, kurumlarda yapılan usulsüzlükler, Ģahsi mülklere müdahale gibi muhtevȃların çoğunlukta olduğu görülmektedir. Sosyal tarih açısından büyük önem arz eden bu defterler sayesinde kayıtların oluĢturulduğu dönemdeki toplum yapısı, halkın en çok Ģikâyet ettikleri konuların neler olduğu, insan iliĢkileri ve insanların günlük yaĢamları hakkında edinilen bilgiler doğrultusunda Aydın sancağının XVIII. yüzyıldaki genel durumu ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır