Kadın özgürleşmesinde bir protesto aracı olarak sanatın kullanımı: Ankara Tiyatro Öteyüz örneği

Abstract

İkinci dalga feminizm ile birlikte kadınların özgürleşme mücadelesinde sanatın bir protesto aracı olarak kullanımı feminist sanatla belirgin hale gelmiştir. Ancak feminist sanat, gerek bu sorunların çözümünde gerek kadınların kendi beden, benlik ve kimlik algılarında gerekse toplumsal yaşamda sosyal, kültürel ve politik bir değişime etkisi noktasında yeterli olmamaktadır. Bu nokta, kadınların gündelik hayatta yaşadıkları/karşılaştıkları tüm sorunları ifade edebilecek ve ifade edebildiği süreçte de dönüşümler yaratabilecek bir mücadele aracı olarak etkin bir sanat alanına ihtiyacı doğurmaktadır. Nitekim feminist sanat içerisinde getirilen eleştirilere bağlı olarak bu etkin sanat alanı; kadınların 'sanatçı' bağlamından çıkıp 'ezilen' olarak kendi kadınlık deneyimleriyle katılabildiği, kadınlığa ilişkin anlamın kadınlar tarafından üretilebildiği, politik ve kültürel zeminden kopmayan bir niteliğe sahip olmalıdır. Bu çerçevede tiyatro, kadın kimliğinin oluşumundaki politik ve kültürel inşa biçimlerinin farkındalığının oluşmasında, kadınların kendi yaşamları üzerinde söz sahibi olabilmelerinde ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğine bağlı olarak kadınların ikincilleştirilmiş konumlarının kırılmasında vb. kadınların 'kadın' kimliğine sahip ve 'ezilen' olarak kadınlık deneyimleriyle yer aldıkları etkin bir sanat alanı olarak okunabilmektedir. Buradan hareketle bu çalışmanın temelini, sanatın ve protestonun toplumun var olan siyasal, kültürel, ideolojik, ekonomik ve sosyal koşullarından beslenerek, bu koşulların toplumda yaratmış olduğu her türlü eşitsizlik, ötekileştirme, belirli alanlardan dışlanmışlık, hiyerarşi ilişkileri vb. durumlarına karşı bir mücadele aracı olarak toplumsalı dönüştürücü gücünün sorgulanması oluşturmaktadır. Bu amaçla kadınların özgürleşme mücadelesinde bir protesto aracı olarak sanatın özellikle de tiyatronun bir direniş aracı olarak kullanılmasının, toplumsal alanda 'özne' olarak kadınların kendi benlik, beden ve kimlik algılarında farkındalık oluşturması ve toplumsal yaşamdaki dönüştürücü gücü incelenerek tartışılacaktır.

Using art as a form of protest in women's liberation movement became evident during the second wave of feminism with new appearances of feminist art and many issues that women face brought forward by the art performers who were included in feminist art. However, a feminist art alone is not sufficient in terms of both in the solutions for these problems and in effecting women's perceptions of their own body, self and identity; and, in social, cultural and political change in social everyday life. This point creates a need for a field of art, as a tool for struggle, which gives an opportunity for women in order to be able to express all problems they face and in order to be able to make changes in social life. Hence, this effective area of art has to include women with their womanly experiences as 'oppressed' instead of as 'performers'. In addition, it is also should be an area that the meanings related to being women can be produced by women themselves. That area, finally, should not be split from political and cultural roots. In this respect, theatre can be evaluated as an effective field of art in which women take part as 'oppressed'; it is also important in the development of awareness related to the political and cultural constructions of female identity. The main problem of this research is to question the social transformative potential of art and protest, which can be seen as tools for struggle towards inequalities, hierarchical relations, marginalisation and debauchery created by cultural, political, economical and social conditions. For this respect, the social and individual transformative potential of theatre, which is used as a means of protest in women's liberation movement will be examined and discussed