Figanî Divanı gramatikal indeksi

Abstract

Figani, klasik Türk edebiyatı alanında eserler veren şairlerden biridir. Figani şiir diline hakim, hayal gücü zengin, atasözlerini ve deyimleri rahatlıkla kullanabilen, sade Türkçe kelimelere de yer veren, divan edebiyatının izin verdiği ölçüde yeni buluşlara, mazmunlara, kavramlara sahip bir sanatkardır. XVI. yüzyılda yaşayan Figani, şiirlerinde hem şekil hem de muhteva özellikleri bakımından divan edebiyatı geleneğine bağlı kalmıştır. XV-XVI. yüzyıl, aynı zamanda XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da kullanılmaya başlayan Oğuz Türkçesi temelli yazı dilinin ölçünlü hâle geldiği dönemdir. Bu dönem yazılı metinlerinin dil bilgisi özellikleri bakımından incelenmesi, bugün kullandığımız yazı dilinin tarihî gelişim seyrini göstermek bakımından önemli olduğu kadar, Türkiye Türkçesi için sorun teşkil eden bazı hususların çözümü bakımından da büyük bir öneme sahiptir. Çalışmamızın amacı XVI. yüzyıl Osmanlı sahasında divan edebiyatı geleneğine göre yazılmış olan Figani Divanı’nın söz varlığını ortaya koymaktır. Ayrıca, bu çalışma ile XVI. yüzyıl Anadolu sahası Türkçesinde kullanılan çekim eklerinin durumu ve kullanım sıklıkları hakkında okuyuculara bir fikir vermek amaçlanmıştır. Bu çalışmada, Figani Divanı’nın gramatikal indeksi yapılmıştır. Önce, divanda türlerine göre sınıflandırılmış olan şiirlere birer numara verilerek şiirlerdeki beyitler de kendi içerisinde numaralandırılmıştır. Sonrasında, divanda geçen kelimeler taranmış; bu kelimelerin hem yalın hâlleri hem de çekim eki almış şekilleri, şiir ve beyit numarasından oluşan kodlarıyla birlikte alfabetik sıraya göre dizilmiştir. Bu aşamada, önce kelimenin yalın şekli şiir ve beyit numarasıyla birlikte madde başı olarak gösterilmiş; bu kelimenin çekim eki almış şekilleri de bu madde başı altında yine şiir ve beyit sayısıyla birlikte verilmiştir. Yaptığımız çalışma ile hem XVI. yüzyıl Osmanlı sahasında divan edebiyatı geleneğine göre yazılmış olan Figani Divanı’nın söz varlığı ortaya konulmuş hem de o dönem Türkçesinin morfolojik özellikleri örnekleriyle birlikte gösterilmiştir.

Figani was one of the poets who worked in the classical Turkish literature. Figani was an artist who was capable of the poetic language, who had rich imagination, who could easily use proverbs and phrases, who let simple Turkish words in his works, who had new invention, imagery, and new concepts as much as Dewan literature allowed. Figani who lived in XVI. century has remained attached to the Dewan literature in terms of both form and content features. XV-XVI. centuries were also the period in which Oghuz Turkish based language that had been used since XIII. century had become standardized. This semester is important in terms of examination of grammatical features of written texts and showing the historical development of writing language as well as finding the solutions of some of the issues that create problems today for Turkish of Turkey. The aim of this study is to reveal the existence of the words of Figani Dewan that were written according to the tradition of Ottoman Dewan literature in XVI. century. It is also aimed to supply evidence of status and frequency of use of inflections in Anatolian Turkish in XVI. century. In this study, grammatical index of Figani Dewan was conducted. First, poems were classified according to the type of Dewan by giving number of each poem; then couplets in the poems were also numbered. Afterwards, words in the Dewan were scanned; those words with both simple and inflection forms were arranged in alphabetical order with code numbers of poets and couplets. At this stage, first simple form of the words were shown with their poet and couplet numbers as per article; then inflection form of the words were given again along with poet and couplet numbers as per article. With this study, both existence of the words of Figani Dewan that were written according to the tradition of Ottoman Dewan literature in XVI. century was introduced and that era`s Turkish morphological features were shown along with examples.