Yanlış bilinçten sona giden yolda ideolojinin serüveni tarihin ve ideolojilerin sonu tartışmalarının sosyolojik zemini üzerine bir analiz

Abstract

Kökeni 18. yüzyıl Fransız Aydınlanmasına dayanan `ideoloji' kavramı, bu yüzyılın sonunda başlangıçta sahip olduğu `düşünce bilim' anlamını kaybederek siyasal bir içerik kazanır. Bu gelişmenin ana sebebini, Napolyon'un kendilerini `ideolog'lar olarak da adlandıran Aydınlanma Filozoflarına, iktidara gelmeden önce vermiş olduğu desteği kesmesinde bulabiliriz. İdeoloji kavramını siyaset biliminin önemli konularından birisi yapan K. Marx'tır. Fransız Aydınlanmacılarından sonra kavram üzerinde ilk ciddi tartışmayı yapan Marx ideolojiyi; `yanlış bilinç' olarak değerlendiren ilk düşünürdür. Fakat kavramın serüveni `yanlış bilinç' ile sınırlı kalmayıp, özellikle 1960'larda D. Bell tarafından `sınıfın sonu', 1989 yılında da F. Fukuyama tarafından `tarihin sonu' biçiminde yeni bir içerikle tekrar ortaya çıkar. Özellikle 20. yüzyılın sonlarında yoğun bir biçimde gündeme gelmiş olan `ideolojinin veya tarihin sonu' tartışmalarının sosyolojik bir analize ihtiyaç duyduğu açıktır. Bu çalışmada ela alacağımız başlıca konular: i)`ideolojinin veya tarihin sonu' tartışmaların ortaya çıktığı anda `toplumsal bağlamda ne tür gelişmeler yaşanıyordu'' ii) ya da `bu düşünürleri böyle düşünmeye sevk eden olaylar nedir'', iii) `bu tür tartışmaların kendi içinde haklılık payı var mıdır'' iv) 21. yüzyıl gerçeğinden `ideolojinin sonu' düşüncesine alternatif olan düşünce yapıları mevcut mudur' Bu nedenle çalışmada; bir yandan 1960'lardan günümüze kadar olan süreçte `ideolojinin sonu' düşüncesini gündeme getiren gelişmeler sosyolojik bağlamda değerlendirilirken, diğer yandan `21. yüzyılda ideolojilerin sonu geldi mi'' sorusuna yanıt aranmaya çalışılacaktır. Tez beş bölümden oluşmaktadır: birinci bölümde, çalışmanın metodolojisi yer almaktadır. İkinci bölümde, 1789 Fransız Devrimi'nin hemen sonrasında ortaya çıkan `düşünce bilim' anlamında ideoloji kavramının kökeni açıklanmakla birlikte, ideolojinin bu ilk anlamından uzaklaşarak nasıl siyasal bir içerik kazandığı üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde önce J. W. F. Hegel ve K. Marx'ın tarih ve toplum anlayışlarında, gizli bir yerde duran `tarihin veya ideolojinin sonu' tartışması yer almaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümünde Tracy'nin kavramı kullanış biçiminden tamamen farklı olacak şeklide özellikle, Daniel ve F. Fukuyama tarafından ortaya atılan `ideolojinin veya tarihin sonu' tartışmasının ne ifade ettiği açıklanmaya çalışılacaktır. Daniel Bell'e göre, özellikle günümüz Batı dünyasında etik ve ideolojik sorunların öneminin azalmasıyla, insanlar ve topluluklar özellikle maddi kazanımların peşinden gitme eğilimi içine girmişlerdir. Böylece ona göre, 19. yüzyılda varolan keskin sınıf mücadelesi ortadan kalkarak `sınıfın sonu' anlamında ideolojilerin sonu gelmiştir. Son olarak da ideolojinin sonu tartışması Fukuyama'nın görüşlerinde karşımıza çıkar. Fukuyama'ya göre, insanlık ideolojik evriminin son noktasına, insan yönetiminin en son biçimini temsil eden liberal devlet ile ulaşır. Ona göre `tarihin sonu' kapitalizm ve demokrasiyi şekillendirmesi bakımından modernliğin dünya çapındaki zaferi üzerine kuruludur. Çalışmanın son bölümünde, 21. Yüzyılda Alternatif İdeoloji Arayışları üzerinde durulacaktır.

The root of the concept of `ideology' dates from the French Enlightenment but at the end of this century it lost its first positive meaning as 'the science of thought'. The main reason for this development can be found in the Napoleon's changed attitudes- he cut his support once he gave to- the Enlightenment Philosophers who also called themselves as ideologists. It was Karl Marx who turned ideology as one of the important subject of political science. After the Enlightenment Philosophers he was the first serious thinker writing about ideology and termed ideology as 'false consciousness'. However, the adventure of ideology was not limited to its first meaning of 'false consciousness'. Discourses of ideology and its nature continued in the 1960s with D Bell's as term as 'the end of class' and in 1998 as 'end of ideology' by F. Fukuyama. It is clear that the term of ideology that was hotly contested topic especially at the end of twentieth century needs a closer sociological analysis. In this study we are going to examine the following issues: i) At the social context what sort of social developments were there when the 'end of ideology' or 'end of history' debate were taking place' ii) or 'what sort of events was occurring that led those thinkers to think in this way'' iii) ''is there any justification for this sort of thinking'' iv) When considering the realities of 21 century, is there any alternative ideology of 'the end of ideology' thesis'' For this reason, in this thesis, we will examine the developments, from a sociological perspective, that led to the 'end of ideology' debate from 1960s to this date while seeking an answer for the question of `is it the end of ideology' in the 21.century' This study is consists of five chapters: In the first chapter I am explaining the methodology used in this study. In the second chapter I will be deal with the conditions in which the concept of ideology emerged just after the French Revolution as 'the science of thought' and the process of how it transformed into a political concept. In chapter three, I will be examining Hegel's and K. Marx' conception of the society and history. Particularly their ideas about 'the end of history or ideology' that I believe is hidden in their writings. In chapter four I will be examining the 'end of history' or 'end of ideology' thesis, argued by D. Bell and F. Fukuyama. Their opinions are quite different than Tracy's original usage of the concept of ideology. According to Daniel Bell today the importance of the ethical and ideological problems has been diminished in the West, therefore individuals are tending to go after their material gains. This development meant that 19th century style class antagonisms have ended resulting the 'end of classes' therefore 'end of ideology' thesis. The last 'end of ideology' arguments were put forward by Fukuyama. According to him humanity has reached its ideological and governmental evolution with liberal state. For him the idea of the 'end of history' is based on capitalism and democracy which was shaped by modernity and is world wide victory. In the last chapter there will be a discussion about the search for alternative ideologies in the 21st century.